Recensie De Primitieven

Intelligent en humoristisch. Dat is de nieuwste voorstelling De Primitieven van Nachtkrab, een Antwerps collectief met Pieter-Jan De Wyngaert, Joachim Gys en Sofie Joan Wouters. Na “De Botanische Tuinen Van Antarctica” kiest het trio opnieuw voor het genre blackboxdocu dat hen erg goed af gaat. De combinatie natuurlijk spelen, alsof er geen tekst is, en alles vanuit spontaniteit laten verlopen, werkt aanstekelijk.

Zeker, De Primitieven die zijn première kende in de Arenberg komt wat traag uit de startblokken. Gys krijgt namelijk iets te veel tijd om via zijn loop station meerdere lagen te plaatsen over en onder zijn live accordeonspel. Hij start met het aantikken van het instrument zodat je het geluid van een oude klok lijkt te horen, op dat ritme borduurt hij vervolgens verder.

Die meergelaagdheid is trouwens typerend voor deze voorstelling die vol metaforen zit (in de put zitten, er ligt iets op mijn maag, …), maar ook nog eens intertekstueel verwijst naar andere passages en (het ontbreken van) decorelementen (de poten onder iemands stoel wegzagen). Het maakt dat de Primitieven pas na een tijd zijn geheimen prijs geeft.

De Primitieven gaat over drie “vrienden” die samen afspreken. Dertigers die eigenlijk het beste al hebben meegemaakt in het verleden. Toch blijven ze maar afspreken uit gewoonte hoewel ze uit elkaar zijn gegroeid. Het sterke van deze voorstelling is dan ook dat (onder andere opgelopen frustratie) wat niet uitgesproken is, naast de structuur van het werk en de extra lagen.  

Zo horen we van De Wyngaert dat ie gek is op wandelen, blijkt hij met een stevige hoest te zitten hoewel hij gestopt is met roken. Dat ie ooit in een put was beland maar die niet in zijn volle glorie heeft kunnen aanschouwen, vindt ie best jammer. Hij was naar verluidt niet anders dan bezig hoe hij er uit kon geraken. Wat hem ertoe brengt dat hij de volgende keer dat ie in de put zit zijn best zal doen om te genieten van de put.

Wouters - die overigens erg sterk blijkt in gezichtsuitdrukkingen - houdt dan weer van fietsen maar belandde ooit op de autostrade. Het levert haar de opmerking: “Echt iets voor jou: de pechstrook” op.  Ook tussen Gys en De Wyngaert gaat het er bitterzoet aan toe. Gys, de accordeonist, zag in De Wyngaert wel een blazer omdat hij daar het perfect gebit voor heeft. “Blazers maken de muziek luchtig” zo klinkt het nog wat denigrerend. Het zijn dat soort vernederende uitspraken die weliswaar liefdevol gebracht worden tussen de vrienden, die op de lachspieren werken. De Wyngaert speelt trouwens in het begin zeer sterk, zet veel druk op zijn longen om de wat astmatische, hoestende man neer te zetten. Naar het einde toe, gaat de hoest, wanneer het publiek meegekregen heeft vanwaar die komt, wat weg. Een uur en drie kwartier op die manier spelen, lijkt nu eenmaal niet erg aangewezen.

De drie lijken hipsters, toch zeker Gys met zijn bespottelijk dotje, die wat naast elkaar staan te praten en eigenlijk weinig met elkaar gemeen hebben. Met “Het heeft hier iets magisch. Iets je ne sais quoi.” beschrijven ze de ruimte, veelzeggend en inhoudsloos tegelijkertijd. De Primitieven is subtiel in zijn suggesties. Wouters laat weten dat er iets borrelt in haar, ze een golvend gevoel in haar buik voelt, dat ze later ook probeert te vergelijken met beton op de borst, om vervolgens heerlijk klungelig een gevoel probeert te beschrijven. De mannen op de scène lijken er niets van te begrijpen en ook het publiek vindt het abstract tot ze een heel eind verderop in de voorstelling heel wat concreter wordt waar dat gevoel nu precies vandaan komt. Zo komen we te weten dat ze tegenwoordig nogal snel op haar paard gezet wordt en er iets in haar leeft. Dat zorgt voor ontgoocheling bij Ghys die dan maar in de rosé vliegt.

De gezondheidsmantra bij hipsters moet eraan geloven. Met statements als “roken is een vorm van introspectie”, ”gerookt vlees bewaart langer”, “het voordeel van stoppen met roken is dat je er altijd terug mee kan beginnen” en “roken is een partner die je niet in de steek laat” is het een kwestie van tijd voor De Wyngaert terug naar de sigaret grijpt. Dat ie de “fundamenten van zijn tempel” aan het aanpakken is, is dus maar de vraag. Voor hem lijkt het “een werk van lange adem”. Het is dat soort humor, via taal, in dit geval onrechtstreeks verwijzend naar zijn gezondheid, die naast het sterke script voor een bijkomende, interessante laag zorgt. Maar het verwijst ook naar zijn eenzaamheid en zijn moeilijke situatie. Zo weet hij dat een man zonder littekens een man zonder tegenlicht is. Familie, vrienden, werk en liefde zijn de vier poten van een stoel. “Op een stoel met drie poten kan je ook gaan zitten.” stelt hij. Waarom ie aan de fundamenten van zijn  tempel werkt, komt omdat meerdere poten tegelijkertijd van die stoel weggezaagd zijn. Al is zijn uitspraak later in de voorstelling gewoon hilarisch: “op elk potje past ook een versheidsfolie.”

Ghys blijkt nu ook niet veel verder te komen nadat hij een relaxweekendje achter de kiezen gehad heeft en zijn buikademhaling herontdekte.  De Wyngaert blijkt dan weer zijn kans gemist te hebben om een jonge versie van Juliette Lewis die hij op de bus ontmoette aan de haak te slaan. Zij had ervoor kunnen zorgen dat ze de gelukkige versie van hem had kunnen maken. Wouters blijkt dan weer een zorgzaam type dat weliswaar ideeën in haar hoofd haalt om een pot kokend water te gieten over haar nichtje waar ze meter van is. De drie lijken het eens in hun beperkt sociaal engagement: “Het voordeel van een straatmuzikant in huis halen? Je kunt hem terug achterlaten waar je hem hebt gevonden.”

De manier waarop Nachtkrab dit alles brengt, gaat er in als zoete koek, liefdevol en met humor. Het intelligente van het stuk is dan ook dat het eigenlijk een erg scherpe voorstelling is, die een spiegel voorhoudt voor hipsters/dertigers die samenkomen uit gewoonte, wat leven in nostalgie en ja ook wat uit eenzaamheid bij elkaar komen. Mensen die ergens het geluk nog niet aan hun kant hebben gehad. En als ze wel alles hebben om gelukkig te zijn, zoals Wouters, toch nog zaken in vraag stellen. Dan benadert de Primitieven de filosofische kaart. Over hoe je (best) in het leven staat. Neem je de zaken ernstig of relativeer je (ook elke tegenslag)? Laat je geluk van externe factoren afhangen of niet? Laat je het toe dat het leven je omverblaast of niet?

De Primitieven van Nachtkrab is intelligent theater met bitterzoete humor die het publiek in de Arenberg na verloop van tijd erg wist te appreciëren. Een soort humor, dat liefdevol is maar ook scherp, en Nachtkrab erg naturel brengt. Het Kempense/Mechelse accent stoort niet. Integendeel, het geeft een vleugje extra authenticiteit aan de voorstelling. Alleen de start (inclusief wat trage aanloop) en het einde (een acteur die zelf het licht bedient komt sowieso wat geforceerd over) zijn wat te typisch toneelachtig voor een voorstelling die voor een hoge herkenbaarheid gaat. Maar laat dat vooral detailkritiek zijn: De Primitieven is lichtjes geniaal.

< Bert Hertogs >