Recensie Hedda Gabler

Bart Meuleman bewerkte Hedda Gabler van Henrik Ibsen (die dit jaar 110 jaar geleden stierf) tot een heldere theatertekst waarin het verstikkend burgerlijk leventje, de intrige van alle personages heerlijk tot zijn recht komt. Giftige reacties, sluimerend (zelf)destructief gedrag, wrange humor ook,  kenmerken dit stuk. Dé verdienste van Meuleman is dat hij ballast overboord gooit en de essentie van het werk overhoudt. Daardoor creëert hij een versie die hij tevens verrijkt én versneld kan vertellen. De rol van de meid schrapte hij omdat die geen meerwaarde heeft en de tante van Tesman wordt hier buiten beeld gehouden. Haar tekst geeft ie aan Brack, een rechter die daardoor veel meer als manipulator overkomt (zeker bij de vraag of Hedda Gabler niet wat bijgekomen is terwijl hij zelf in een driehoeksrelatie met haar staat). Ingrepen die zeer goed werken op het toneel overigens.

Weinig stukken zitten zo ingenieus in elkaar en zorgen ervoor dat je als kijker een knap evenwicht terugvindt tussen alle acteurs, waarbij elk personage even naar de voorgrond komt, dan weer plaats maakt voor een ander als in deze Hedda Gabler. Op dat vlak moet je het Ibsen en Meuleman nageven dat het een intelligent stuk is met een sterke verwevenheid, waar accenten, het zwaartepunt verlegd wordt en het geheel als een ingenieuze puzzel op het einde in elkaar past.

Zo zien we Willy Thomas als eerste vooral schitteren als Jürgen Tesman, de vakidioot, de sloef in de relatie, die verblind door liefde investeringen doet, het “lievelingshuis” voor zijn geliefde koopt, nog voor hij gepromoveerd is. Hij anticipeert er dus op dat die promotie er komt en leeft al boven zijn stand. Wanneer Lukas Smolders als Eilert Lövborg mogelijks ook wil gaan voor de functie, krijgt Tesman het benauwd.  Lövborg was in zijn jonge jaren nog verliefd op Gabler maar zag die liefde niet beantwoord en vormt nu met Thea Elvsted een koppel. Maar vooral: Lövborg heeft net een bestseller uit en behandelt dezelfde thematiek als Tesman die geld heeft geleend bij zijn tante om het huis aan te kunnen kopen voor de wel erg materialistische Hedda Gabler (Ariane van Vliet).

Van Vliets personage wint gaandeweg aan dramatiek. Het huis, nieuwe prefab, beton, veel licht dat wel, maar op een badje met water na en een plant zo goed als leeg, blijkt even leeg als Gablers bestaan die vooral feestjes wil.  Ze verveelt zich steendood omdat haar man constant in de boeken kruipt en zich verdiept in “het gezinsleven in de Middeleeuwen in Brabant.” Tijdens die vier maand huwelijksreis bleek ook hij volledig in de boeken gekropen: “Cultuurgeschiedenis. Iedere verrekte minuut van de dag!” aldus Gabler. Het destructieve van haar karakter komt bovendrijven wanneer ze Thea Elvsted ontmoet die ze in haar schooltijd nog pestte met haar haar. Opnieuw komt dat vernietigende in haar opsteken wanneer ze Thea’s haar zo veel jaren later wil in brand steken omdat ze geen levensdoel heeft.

Wanneer Gabler te horen krijgt dat Eilert Lövborg dood is, denkt ze dat het komt omdat zij haar revolver aan hem gegeven heeft en dat ie gekozen heeft voor zelfmoord. Zo’n daad hemelt ze op en ziet ze ook wel erg romantisch: “wat een bevrijding. Weten dat iemand uit vrije wil moedig is geweest. Daar ligt voor mij een waas van schoonheid.” Tot blijkt dat hij is omgekomen in een bordeel en het nog niet zeker is of het om moord dan wel om zelfmoord gaat. Brack – die geen zin had om naast Tesman een derde man toe te laten in “de driehoek” - drijft haar in het nauw. Hij heeft haar in zijn macht omdat hij aanvoelt dat de revolver niet gestolen is, maar Gabler die heeft meegegeven aan Lövborg (wat haar medeplichtige maakt). Om zich te bevrijden van hem, haar uitzichtloze situatie en leeg bestaan schiet ze zichzelf neer.

Tesman, haar man, is de onwetende, de naïeve wereldvreemde man die denkt constant goed te doen. Hij denkt dat Gabler Lövborgs manuscript verbrandde omdat ze “de gedachte niet kon verdragen dat iemand anders jou zou overklassen.” In realiteit is Gabler gewoon jaloers omdat het werk het resultaat is van “de inspiratie” van Thea Elvsted. Die laatste wil via haar oude notities het boek met Tesman opnieuw reconstrueren tot datgene dat ze met Lövborg schreef over de toekomst: “de krachten die de toekomst van de cultuur gaan bepalen” en “de culturele ontwikkeling in de toekomst”. Kortom over zaken waar we eigenlijk niets van weten, maar waarover Lövborg toch iets kwijtwil.

En Thea Elvsted? Die blijkt op het eerste zicht de stille nerd, maar blijkt zoals het gezegde: “stille waters hebben diepe gronden.” Gabler vraagt haar: “Voelt het niet raar aan Thea? Nu zit je samen met Tesman te werken zoals je dat vroeger deed met Eilert Lövborg” waarop Thea Elvsted antwoordt: “als ik jou man ook zo zou kunnen inspireren…”

Het is die gelaagdheid van elk personage, hun erg goed uitgewerkte psyche,  de subtiele dubbele bodems ook, die maken dat deze geweldige productie van Hedda Gabler in het Toneelhuis bitter en zoet tegelijkertijd smaakt. Bart Meuleman zorgt zo waar voor een knappe upgrade van dit straffe repertoirestuk. Met Willy Thomas (Jürgen Tesman), Ariane van Vliet (Hedda Gabler), Lukas Smolders (Eilert Lövborg), Laurence Roothooft (Thea Elvsted) en Han Kerckhoffs (Brack) stelde hij niet alleen een zeer sterke cast samen, het is ook een zeer evenwichtige cast geworden. Dat laatste is geen kleine verdienste.

< Bert Hertogs >

Hedda Gabler speelt nog t.e.m. 26 februari 2016 in de Bourla te Antwerpen en gaat daarna op tour.