Recensie April ★★★★1/2

Wat iedereen al dertien jaar weet, werd bevestigd bij April, het tweede testevent van het Toneelhuis: ik ben negatief. En ik mag daar blijkbaar ook een hoera-kreetje om slaken. Samen met 134 anderen vulden we de parterre en het eerste balkon van de Bourla. Het is te zeggen ‘vullen’ is in deze coronatijden relatief vermits de toeschouwers in bubbels per twee gezet werden met telkens minstens 1,5 meter tussen elke bubbel. Fijn overigens dat er andere zetels beschikbaar waren op de parterre dan anders. Want toegegeven, de gewone zitten nu toch ook niet echt makkelijk.

Hoe ziet zo’n testevent eruit? Wel, je moet relatief vroeg (in mijn geval half acht) je aanbieden in een tent, daar een sneltest afleggen en als je negatief test op het coronavirus krijg je een polsbandje om en een plastic zakje mee met daarin een nieuw chirurgisch mondmasker, een nieuw ticket, ontsmettingsgel en een programmablaadje. 7 dagen later meld je je aan om een PCR-test te laten afnemen die moet vaststellen of je eventueel toch besmet bent geraakt met het coronavirus.

Eerlijk? Ik vind dat allemaal redelijk surrealistisch dat er gemeten wordt, wat eigenlijk al geweten is. Dat ventilatie belangrijk is, sociale afstand houden, persoonlijke (hand)hygiëne en een mondmasker opzetten. Ik zie dan ook eerlijk gezegd niet in waar het risico zou zitten bij een theaterbezoek, behalve dan dat je even voor de sneltest en tijdens je neus moet tonen zodat er een wisser in kan. Net dat moment lijkt me ironisch genoeg het meest risicovolle van zo’n avond te zijn omdat het het kwetsbaarste moment is.

Maar het is wel de eerste keer dat het Toneelhuis erin slaagt me te doen wenen – en ik ben lang niet de enige – nog voor de voorstelling begint. Die wisser, het is verdomd geen pretje om het door je rechterneusgat geboord te krijgen. Kortom: ik vind het ganse gedoe rond testevents een zoethoudertje voor de sector, een schijnvertoning, een enscenering. Maar het past wel perfect bij het puike April van Willem de Wolf in een regie van Guy Cassiers. Want die voorstelling gaat – volledig in de geest van de Koe – ook over, jawel, enscenering.

Centraal staat de vraag wat er gezegd en gebeurd is op 25 juli 1990 tijdens het gesprek tussen de eerste vrouwelijke ambassadeur in Irak April Glaspie (Katelijne Damen in de rol van haar leven, dat bedachtzame, lichtjes onderkoelde en ‘diplomatische’ zit haar dan ook van nature als gegoten als actrice), Saddam Hoessein en Iraaks minister van Buitenlandse Zaken Tariq Aziz (Sabri Saad El Hamus).

Een interviewer (Eelco Smits) brengt beide terug samen, iets wat in werkelijkheid onmogelijk zou zijn. Tariq Aziz is immers in 2005 overleden en April Glaspie die nu in Kaapstad woont, heeft niet meer over de kwestie gesproken nadat ze (o.a. door Joe Biden) hierover bevraagd werd in het Amerikaans Congres in 1991. De vraag stelt zich niet alleen of ze in Saddam Hoesseins paleis waar ze mogelijks naar ontvoerd werd de zin ‘We have no opinion on Arab-Arab conflicts like your border disagreement with Kuwait.’ gezegd heeft, of er zich een vertaalissue heeft afgespeeld door een tolk, een misinterpetatie in het spel is, hoewel April zelf stelt dat de diplomate Arabisch kon praten en dus perfect kon weten of haar zinnen juist vertaald waren, of de ganse meeting gewoon een enscenering was voor wat (al dan niet aan de Amerikaanse, weliswaar door hogeren in rang en/of Iraakse kant) al beslist was: dat er oorlog van zou komen.

Hier komt April dus bij wat Erving Goffman beschrijft in ‘The Presentation of Self in Everyday Life’, dat het alledaagse leven een toneelvoorstelling is, een van de schijn hoog ophouden, doen alsof, het belang van reputatie ook, waarbij Katelijne Damen in één zin fileert waar het zo fout gaat met onze prestatiemaatschappij en de opvoeding van kinderen: ‘Niemand wil tegenwoordig een gewoon kind. Men is geobsedeerd door excellentie.’ Inderdaad, de hoeveelheid ‘hoogbegaafde kinderen’ in de lagere school waar ik al van heb horen praten die enkele jaren later in het middelbaar plots helemaal niet meer zo hoogbegaafd bleken, zijn niet op enkele handen te tellen. Kinderen zijn visitekaartjes geworden van de ouders, objecten net zoals hun auto en (tweede) woning om mee uit te pakken in een poging om anderen jaloers te maken. Zielig is dat inderdaad en de vraag is maar hoe dat uiteindelijk uitpakt voor die jongeren.

Op 2 augustus 1990 valt Irak Koeweit binnen. Op 17 januari 1991 begint de Eerste Golfoorlog met Operation Desert Storm, waar dertig jaar later nauwelijks over bericht is in de media. Het is nochtans een van de belangrijkste gebeurtenissen op het einde van de vorige eeuw. De Koude Oorlog was in 1989 immers beëindigd tussen de Westerse landen, geleid door de VS dat lijnrecht kwam te staan tegenover de toenmalige Sovjet-Unie (USSR). Na de Val van de Muur, wordt er een jaar later een denkbeeldig exemplaar getrokken tussen het Westen en de Arabische wereld en lopen de spanningen op. Naast de Golfoorlog, volgt ook 11 september 2001, dit jaar alweer 20 jaar geleden, en o.a. aanslagen in Madrid (11 maart 2004), Londen (7 juli 2005), Parijs (7 januari 2015 en 13 november 2015), en Zaventem (22 maart 2016, 5 jaar geleden dus).

Wat April zo interessant maakt zijn de tegenstellingen. Zo wordt het hoofdpersonage als diplomatisch en doordacht voorgesteld, gereserveerd en trouw aan het systeem. Aan de andere kant horen we Katelijne zeggen dat haar personage doorheeft dat Saddam zijn hand laag brengt zodat zijn bezoekers lijken te buigen voor hem op het moment dat de officiële foto genomen wordt. Zij wil niet in die onderdanige rol meegaan.

Verder wordt de vraag ook gesteld of Saddam zijn pistool, dat deel uitmaakt van zijn outfit, had weggedaan vermits dat niet hoort tijdens diplomatieke besprekingen, worden zijn ‘verlegen’ ogen geanalyseerd en stelt April zich vragen omdat ze haar handen deze keer niet in een waterfonteintje moest wassen voor ze Saddam een handdruk had moeten geven, als ze dat zelf niet had voorgesteld, een gebruik dat nochtans courant was zodat de Iraaks president niet vergiftigd zou kunnen worden bij het drukken van de handen. Kortom: April weet vakkundig het mysterie rond die ontmoeting te vergroten door ook in te zoomen op enkele eigenaardigheden. April gereserveerd? Wat moet je dan denken van de amodieuze outfit die ze er draagt, die je als een statement zou kunnen zien.

Tariq Aziz mag April dan weer in deze voorstelling zeggen dat je je niet laat interviewen, je wordt gewoon geïnterviewd. De interviewer stelt zijn gekleurde vragen vanuit zijn Westerse bril en wordt daar door Tariq Aziz ook op gewezen. April schuwt dan ook - terecht - niet de mediakritiek: ze zijn sensatiebelust, hebben mee het zwart-wit denken tussen het Westen en de Arabische wereld versterkt via 24 uur op 24, 7 dagen op 7 hersenspoeling op tv …  Het wordt met dodelijk precisie als een Tomahawk-cruiseraket op de toeschouwers afgevuurd.

In het voornamelijk statige houten decor dat lijkt te verwijzen naar de jacht en afsteekt ten opzichte van de negen flatscreens waarop de flitsende CNN breaking news-beelden van destijds te zien zijn, terwijl links achter het witte gordijn Saul Mombaerts’ lichtspel doeltreffend de groene raketinslagen opnieuw ensceneert, zitten de drie spelers elk in een sofa of een stoel. Aanvankelijk nemen ze afstand van elkaar terwijl ze eindigen op de salontafel met de rug naar elkaar. Draaien doet het cirkelvormige podiumelement onder hen als beeld voor rondjes draaien, spinnen, suggereren, veronderstellingen doen, een zaak niet opgelost (willen) krijgen. In het begin van de voorstelling tegenwijzerzin, naar het einde met de wijzers van de klok mee. Net zoals de tekst subtiel, precies en gedoseerd overkomt, geldt dat ook voor de puike minimalistische pianomuziek en improvisatie van Kris Defoort.

Maar hoewel April op het eerste gehoor subtiel en gedoseerd lijkt over te komen, is het concept op zich meer sensatiebelust (twee historische figuren samenbrengen in een enscenering over wat had kunnen zijn) dan het lijkt, en net daar zit ook de intelligentie (en het conflict) van deze tekst die zich moeiteloos kan meten met groot internationaal theater.

U leest het goed: het ijzersterke April verdient een plek – bij voorkeur vertaald naar het Engels - in de Barbican Centres of The National Theatres van deze wereld.

< Bert Hertogs >