Recensie Quo Vadis Aida ★★★

Volgens Jan Verheyen is Quo Vadis Aida de meest aangrijpende film van dit jaar. Dat zei ie toch in zijn wekelijkse praatje bij Raf en Rani op Joe. Wij zijn het niet eens met hem omdat de film behoorlijk lang sleept in het begin en het kijken naar wachtende mensen gewoon niet interessant is. En de prent is ook tamelijk voorspelbaar, zeker wanneer mannen van vrouwen en kinderen gescheiden worden tijdens de evacuatie van Bosnische moslims waar de VN eerder lijdend voorwerp is dan leidend. Gevolg: de Slager van Srebrenica kon ongemeen hard toeslaan en werd zo verantwoordelijk voor de ernstigste genocide in Europa na de Tweede Wereldoorlog. En het imago van de VN kreeg een deuk.

De Bosnische film Quo Vadis Aida die Jasmila Zbanic regisseerde focust zich op de Val van Srebrenica in 1995. De film is dus gebaseerd op waargebeurde feiten, maar werd links en rechts wel wat gedramatiseerd. In 1995 vallen generaal Ratko Mladic en zijn Bosnisch-Servische troepen Srebrenica binnen. Duizenden moslimjongens en -mannen worden gedeporteerd en vermoord. De bevolking (vooral Bosnische mannen) koos om via de bergen veiliger oorden op te zoeken. Zo’n 20.000 anderen bleven in en rond het VN complex van Potocari.

Die VN slaat absoluut een mal figuur in Quo Vadis Aida. Slechts vierhonderd Nederlanders van de VN vredesmacht moesten het humanitaire er werk doen. In aantal waren ze met te weinig. Maar niet alleen dat, hun wapens waren ook te licht mochten ze aangevallen worden. Het complex was ook totaal niet voorzien om zo’n grote mensenmassa te ontvangen. En luitenant-kolonel Thom Karremans (neergezet door Johan Heldenberg) had ook figuurlijk geen munitie om Mladic onder de (in)druk te brengen.

Karremans moest tot vier maal toe om luchtsteun vragen. Pas aan zijn vierde verzoek werd een positief gevolg gegeven, hoewel die actie niet effectief was en het VN complex ondertussen al overspoeld met vluchtelingen. De gebrekkige communicatie tussen de VN-hoofdkwartieren, waar soms ook niemand bereikbaar was, wordt ook aan de kaak gesteld.

Tijdens het onderhandelen over het evacueren van deze mensenmassa stelt de Slager van Srebrenica Karremans voor dat hij voor de autobussen zal zorgen, en de VN de benzine betaalt. Blijkt dat de middelen die de humanitaire missie heeft zo klein zijn (eigenlijk was die in de hoofden al opgegeven maar nog niet in de realiteit), dat de Nederlander niet anders kan dan voorstellen dat Mladic die kosten ook voor zijn rekening neemt.

Maar daar blijft het niet bij, er is ook geen eten of degelijke sanitaire voorzieningen voor de duizenden vluchtelingen die de steun van de VN willen genieten. Ratko Mladic kan zich zo moeiteloos profileren als een man die het goed meent met de vluchtelingen. Een man die geen wrok zou koesteren maar vergevingsgezind zou zijn. Hij laat broden aanrukken en geeft chocola aan kinderen. Spreekt de vluchtelingen in een bus persoonlijk toe om zo nog wat extra vertrouwen te winnen. Een Servische televisieploeg (Westerse media zijn er niet aanwezig) laat hij registeren wanneer hij voor Sinterklaas speelt.

Maar dat blijkt uiteindelijk een list. Wanneer mannen van vrouwen en kinderen gescheiden worden in de bussen, weet je – als je de geschiedenis rond de deportaties naar de concentratiekampen tijdens WOII kent – hoe laat het is. In tegenstelling tot Schindler’s List, suggereert Jasmila Zbanic executies. Er wordt dus buiten beeld geliquideerd of erover gesproken. Bijvoorbeeld wanneer de dokter in het VN complex aan Aida zegt dat ie er geen goed gevoel bij heeft omdat geen enkele gewonde vluchteling die afgevoerd werd, effectief ook in het ziekenhuis is aangekomen …

Quo Vadis Aida focust zoals de titel zegt op Aida, zij is tolk bij de VN en probeert haar zonen en man bij haar te krijgen in het VN complex dat gesloten is omdat de fabriekshal al vol vluchtelingen zit. Het merendeel van de massa moet dus buiten in openlucht wachten. Wanneer slechts een man zich kandidaat stelt om als vertegenwoordiger van de vluchtelingen naar een meeting te gaan met de Bosnische Serviërs stelt ze haar man voor. Zo krijgt ze haar gezin toch binnen. Jasna Duricic mag gaandeweg de film een steeds wanhopiger personage neerzetten (en flirt daarbij ook met hysterische overacting). Ze wil haar gezin namelijk op de lijst van te evacueren VN-personeel krijgen. Haar man zou eventueel gered kunnen worden als zijn taak officieel gemaakt wordt. Maar haar kinderen, al is het er maar één, op de lijst krijgen dat zal niet lukken. De drie mannen worden uiteindelijk afgevoerd naar een bioscoopzaal waar ze ‘de echte film’ te zien zullen krijgen. De krachtigste en meest indrukwekkende scène uit de ganse film levert dat op die je dan een stevige stomp in je maag bezorgt.

< Bert Hertogs >