Recensie Anatomie Antigone ★★★★

De Roovers en herman hebben hun huiswerk goed gemaakt. Dat was onze conclusie al nog voor we naar de Zomerfabriek trokken om hun jongste voorstelling die een klein anderhalf duurt te zien. Immers, tijdens onze research waren we gestoten op het rijke bronnenmateriaal dat deze productie geconsulteerd en verwerkt had in Anatomie Antigone en dat op het einde ook meegegeven wordt. De grootste schrik hadden we vooral dat het stuk moeilijk verteerbaar zou zijn, maar dat draaide helemaal anders uit. Misschien is dit wel een van de meest heldere lezingen die we ooit op het toneel zagen.

In de voorstelling wordt als het ware niet alleen het stuk gespeeld, ontleed (zo horen we bijvoorbeeld dat Bertolt Brecht Antigone liet opvoeren met een deur op haar rug, die ingang en uitgang is, naar binnen en naar buiten leidt), errond geassocieerd, de etymologische betekenis van de namen van enkele hoofdpersonages beschreven, maar vooral ook naar het nu gebracht. Door in deze Antigone te kiezen voor een actrice van kleur (een uitmuntende Lois Lumonga Brochez), brengt de Griekse tragedie het recht en onrecht van toen naar de huidige issues waar onze Westerse samenleving mee kampt. Black lives matter dus. Say Her Name van Aja Monet is dan ook te horen waarin namen van vrouwen en kinderen van kleur vermeld worden die gedood werden door de politie.

In Antigone, waarbij herman de Roovers beroep deden op de versies van Sophocles, Jane Montgomery Griffiths, Gerard Koolschijn, Jean Anouilh, Bertolt Brecht en Slavoj Žižek, wordt het hoofdpersonage niet vermoord door Kreon wanneer die ontdekt heeft dat ze toch haar dode broer Polyneikes tegen zijn wil en wet in een laatste eer heeft bewezen door hem te begraven. Dat is wellicht nog het gruwelijkste van al en vormt een van de belangrijkste tegenstellingen uit het werk stipt Sofie Sente aan.

Antigone komt door Kreons straf in een soort niemandland terecht. Wordt in een soort grafkelder gestoken met voldoende voedsel om te overleven. Maar zal verder alles ontnomen worden zodat het eigenlijk een levende dode is, beland in een soort vluchtelingenkamp of strafkamp. Zonder rechten. De oplossing is legaal noch illegaal. Antigone is niet veroordeeld maar ook niet vrijgesproken. Het is het ergste wat je als mens kan meemaken. Lois Lumonga Brochez zingt dan a capella ‘I am my body’. Daan Idelenburg mag het emotioneelst voor de dag komen als Antigones zus Ismene: ‘Ontneem mij het recht niet om samen met jou te sterven.’ en laat de tranen rijkelijk vloeien waarop haar zus antwoordt: ‘Hou moed en leef, Ismene!’

Zeker, Kreon (sterk neergezet door Sara De Bosschere) zal op het einde lijden. Omdat hij zowel te horen krijgt dat zijn zoon Haimon, de verloofde van Antigone, zich van het leven beroofd heeft als zijn vrouw Eurydice in navolging van Antigones zelfmoord. Maar Anatomie Antigone legt toch vooral de klemtoon op de tragiek, en het onrecht van het hoofdpersonage eerder dan zoals aanvankelijk gesteld de berg te overschouwen en enige afstand te bewaren.

Wat Anatomie Antigone, dat vooral focust op Antigonick en Antigone van Anne Carson en een interview met haar in The Guardian, zo sterk maakt is de heldere lezing van de twee gezelschappen die de personages ook genderneutraal maken. Herman zien we tegenover de Roovers, een jonge beloftevolle groep acteurs versus een gevestigde waarde. Ook dat zorgt voor een meerwaarde, dat jonge mensen (de wokers als je wil), mensen die al iets langer in het leven staan kritisch benaderen, bevragen en uitdagen. Op artistiek vlak werkt dat voortreffelijk.

‘Ik verlies mijn kreten’ van Ingeborg Bachmann is hier twee keer te horen. En naast Wolf Biermann met ‘Was wird bloß aus unseren Träumen?’ uit Deutschland im Herbst,  Tierra Whack met ‘Sore Loser’ dat Tom van den Brande bewerkte, maakt vooral de secondenlange stilte, een referentie naar John Cages 4’33” indruk.

Anatomie Antigone is dan ook een voorstelling om stil van te worden.

< Bert Hertogs >

Credits:

Spel: Kenneth Cardon, Lois Lumonga Brochez, Sara De Bosschere, Daantje Idelenburg, Sara Lâm, Luc Nuyens, Sofie Sente & Milan Vandierendonck
Scenografie: Stef Stessel
Kostuums: Pynoo
Lichtontwerp & techniek: Bert Vermeulen & Wout Vatteroth
Geluidsontwerp & techniek: Wim Bernaers & Tom van den Brande
Dramaturgie: Matthias Velle
Een productie van: de Roovers spelen vzw
Coproductie: Monty Kultuurfaktorij en Per Podium
In samenwerking met: Zomer van Antwerpen

Rolverdeling:
Antigone + koor: Lois Lumonga Brochez
Ismene + koor: Daan Idelenburg
Kreon + koor: Sara De Bosschere
De wachter + de boodschapper + koor: Milan Vandierendonck
De koorleider: Luc Nuyens
Haimon + koor: Kenneth Cardon
Teiresias + koor: Sara Lâm
Eurydike + koor: Sofie Sente

De Antigone-stapel:
Amerikaanse Pastorale van Philip Roth
De schreeuw uit Mind the Gap van Stefan Hertmans
Antigonick en Antigone van Anne Carson
een interview met Anne Carson in The Guardian
Antigone van Sophocles, Jane Montgomery Griffiths, Gerard Koolschijn, Jean Anouilh, Bertolt Brecht en Slavoj Žižek
Antigone Voilée van François Ost
Het Antwoord van Bei Dao
Meine Schreie verlier ich van Ingeborg Bachmann
L’homme révolté van Albert Camus
Che fece… il gran rifiuto van Konstantinos Kavafis
Say Her Name van Aja Monet
Tegonni: An African Antigone van Femi Osofisan
Glitch Feminism van Legacy Russell
het voorwoord op de Franse vertaling van Antigonick door Édouard Louis
teksten van Sara Lâm en Daan Idelenburg

muziek:
Wolf Biermann met Was wird bloß aus unseren Träumen?’uit Deutschland im Herbst
Tierra Whack met Sore Loser bewerkt door Tom van den Brande
John Cage met 4’33”
Lois Lumonga Brochez met I am my body