Recensie David Byrne’s American Utopia ★★★★★

De allerbeste concertfilm die sinds 2020 is uitgekomen. Dat is ontegensprekelijk David Byrne’s American Utopia. Omdat hij op een zeer innovatieve manier een mengvorm van muziektheater en concert wist te creëren, een waar hij karakteristieken van een concert, theater, musical (spelen, zingen en bewegen tegelijkertijd) en dans met elkaar wist te blenden, wat bijzonder verfrissend werkt en tevens bijzonder modern oogt en klinkt hoewel de sound ook met een voet in de traditie steekt. Zo horen we meermaals de tama op de voorgrond tussen de andere percussie-instrumenten (o.a. bij ‘Blind’ en het dadaïstische ‘I Zimbra’ waarvan de tekst in 1932 geschreven werd in een tijd dat het fascisme, net als nu, opkwam. Een tekst die meegeeft dat er ook andere mensen zijn, met andere idealen).

Canvas zond op oudejaarsnacht en de eerste 50 minuten van het nieuwe jaar de integrale versie uit van het concert. Daarmee hield de tv-zender het allerbeste dat er op muzikaal vlak te zien was op tv in 2021 tot het allerlaatste moment én zette het 2022 ook in met het allerbeste dat het te bieden heeft. Het voelt dus als een toetje aan, een kers op de taart na een meer dan geslaagd jaar voor de tv zender die zich focust op de meerwaardezoeker. Denken we maar aan ‘Fargo’, de tweede reeks van het briljante ‘My brilliant friend’ en de bijzonder sterke miniseries ‘It’s a sin’ en zeer recent ‘Normal people’ die er te zien waren.

In 2018 bracht David Byrne ‘American Utopia’ uit, een jaar later volgde de live cd van de voorstelling die in oktober 2019 op Broadway haar première kende en er nog tot 3 april 2022 loopt in het St. James Theatre in New York. Annie-B Parson tekende voor de choreografieën, Alex Timbers (de regisseur van Moulin Rouge! The Musical op Broadway) die daarvoor dit jaar een Tony Award won, is de productieleider van David Byrne’s American Utopia. De concertfilm werd geregisseerd door Oscarwinnaar Spike Lee. Dat is kortom geen klein bier.

In eigen land was een aangepaste tourversie van deze productie te zien op festivals als Gent Jazz en zelfs Rock Werchter in 2018 dat daarmee de meest arty en kwaliteitsvolle show in jaren op de wei te zien kreeg. Collega Serge Simonart vatte het perfect samen in zijn verslag over het magistrale optreden van David Byrne op Rock Werchter, het gevoel dat ook wij toen hadden: ‘Vijf sterren is het maximum, zeggen ze me hier, maar elke nitwit op dit festival kreeg er al drie of vier, dus Byrne verdient er 637. En een half.’ Byrne zette in 2018 vakkundig The Barn figuurlijk in de fik. Daarmee verwijzen we uiteraard naar ‘Burning down the house’ uit Speaking in tongues.

Wat American Utopia ook zo sterk maakt als live show is dat David Byrne de klassieke showtrucs zoals vuurwerk en visuals achterwege laat en volledig focust op de dynamiek die hij samen met zijn castleden neerzet. Het percussieve element is dan ook zeer aanwezig in deze show, een element dat hij al vroeg in het productieproces wou steken. Denken we maar aan het hoge percussieve gehalte (met maar liefst 6 percussionisten, 4 troms, 1 bongospeler en congaspeler staan ze op het podium tijdens ‘Slippery people’) en de manier waarop het gezelschap door de zaal wandelt als een marching band tijdens afsluiter ‘Road to nowhere’ waar de melodica ook in te horen is.  

Door te focussen op de performers eerder dan toeters en bellen slaagt de voorstelling er ook heel snel en makkelijk in om een band te scheppen met de toeschouwer. Ze maken als het ware contact met het publiek, ontroeren hen maar zetten hen ook tot feestgedruis toe. Door iedereen de mogelijkheid te bieden om te bewegen op het podium dat verder leeg is omzoomd door witte fijne draden (het blijken dunne licht wegende kettingen waar de wind doorheen gaat, wat op festivals de zaak dus niet deed dansen, wat wel gebeurt bij doeken bv.) achteraan, en aan cour en jardin, inclusief de toetsenist en bongo of congaspelers op het podium, bevrijdt hij hen uit hun statische rol wat mee het energieke en dynamische ondersteunt én de thematiek van de show die om inclusie en open staan voor verandering draait, versterkt.

Byrne brengt in David Byrne’s American Utopia met zijn 11 muzikanten/performers zowel materiaal uit het gelijknamige album dat in 2018 verscheen, ander solowerk als hits die uit zijn Talking Heads-periode dateren. Met zijn show brengt hij een politiek statement. Zo weet hij dat slechts 20% van de inwoners tijdens lokale verkiezingen gaat stemmen in de VS. Hij maakt dat concreet door 20% van zijn publiek in het licht te zetten en de andere 80% mee te geven dat het die minderheid is die beslist over hun leven. Vandaar zijn oproep om te gaan stemmen, ook al is er in de States geen opkomstplicht zoals bij ons, hij vindt het duidelijk – en terecht – de plicht van burgers om hun stem te laten horen.

Die van Black Lives Matters vertegenwoordigt hij ook door ‘Hell You Talmbout’ te brengen dat ie met toestemming van Janelle Monáe mocht coveren. Het nummer is een aanklacht tegen het geweld van politieagenten op burgers van kleur. De song vermeldt dan ook enkele namen van slachtoffers die door politieoptredens om het leven zijn gekomen. Byrne voegt daar visueel ook nog recente namen aan toe zoals George Floyd. ‘De meesten onder ons zijn immigranten’ zegt Byrne die zelf Schotse roots heeft verwijzend naar zijn muzikanten en performers. Hij voegt daaraan toe: ‘dat we niet zonder hen kunnen’ en zegt over ‘Everybody’s coming to my house’ dat het eigenlijk een nummer is dat gaat over iemand die zich afvraagt wanneer iedereen vertrekt en naar huis gaat.

Hetzelfde nummer heeft hij in een coverversie van een groep uit Detroit gehoord dat net het tegenovergestelde gevoel bezorgt als je ernaar luistert, en net zeer uitnodigend, inclusief dus overkomt hoewel ze niets wijzigden aan de melodie of de tekst. Die versie krijgen we tijdens de aftiteling te horen van David Byrne’s American Utopia wanneer hij samen met de andere castleden te zien is op de fiets wanneer ze in NY rondrijden. ‘Ik weet niet hoe ze dat hebben voor elkaar gekregen’ klinkt het over die coverversie terwijl hij op het einde een warm pleidooi houdt dat onze samenleving een work in progress is, dat we nog altijd kunnen veranderen en dus niet als een baby zuiver gedetermineerd zijn op basis van de verbindingen die we dan nog maken of overhouden, maar dat de connecties die we daarna met andere mensen leggen minstens even belangrijk zijn.

Voor 2022 wensen we u dus veel gelegenheden toe om zich met anderen mensen, ook die uit andere culturen te verbinden. Hou weliswaar daarbij steeds de huidige wereldwijde gezondheidssituatie in het oog. Be safe. Take care.

< Bert Hertogs >

David Byrne’s American Utopia is nog tot 30 januari 2022 beschikbaar op VRT NU

De setlist:

1. Here (uit American Utopia)
2. I Know Sometimes a Man Is Wrong (uit Rei Momo)
3. Don‘t Worry About the Government (uit Talking Heads: 77)
4. Lazy (uit Muzikizum door X-Press 2)
5. This Must Be the Place (Naive Melody) (uit Speaking in Tongues)
6. I Zimbra (uit Fear of Music)
7. Slippery People (uit Speaking in Tongues)
8. I Should Watch TV (uit Love This Giant)
9. Everybody‘s Coming to My House (uit American Utopia)
10. Once in a Lifetime (uit Remain in Light)
11. Glass, Concrete & Stone (uit Grown Backwards)
12. Toe Jam (uit I Think We‘re Gonna Need a Bigger Boat door The Brighton Port Authority)
13. Born Under Punches (The Heat Goes On) (uit Remain in Light)
14. I Dance Like This (uit American Utopia)
15. Bullet (uit American Utopia)
16. Every Day Is a Miracle (uit American Utopia)
17. Blind (uit Naked)
18. Burning Down the House (uit Speaking in Tongues)
19. Hell You Talmbout (uit The Electric Lady door Janelle Monáe)
20. One Fine Day (uit Everything That Happens Will Happen Today)
21. Road to Nowhere (uit Little Creatures)
22. Everybody‘s Coming to My House: Detroit (aftiteling)