Recensie KMSKA ★★★★

Elf jaar en 100 miljoen euro later – ‘een paar Vlaamse centen’ dixit een schalkse Bart De Wever tijdens de persconferentie – is het moment eindelijk daar. Het KMSKA is terug open voor de Antwerpenaars en bij uitbreiding de wereld. Het negentiende eeuwse monument werd niet alleen gerestaureerd en gerenoveerd, een aanzienlijk deel van het budget ging naar noodzakelijke ingrepen zoals asbestsanering, een nieuw dak, en nieuwe technische installaties om de collectie in de beste klimatologische omstandigheden te bewaren. Maar bovenal: er kwam ook een heel nieuw volume bij, dat voor de Moderne Meesters dat via een inbreiding toegevoegd werd onder hetzelfde dak. Aanvankelijk hoopte het architectenbureau dat het museum tijdens de werkzaamheden gedeeltelijk toegankelijk kon blijven. Toepasselijk heette hun ingediende plan ‘Mijn vrouw en ik blijven‘, verwijzend naar het schilderij Zittend naakt van Amedeo Modigliani. Beeldend kunstenaar Joep Neefjes ontwierp een reeks van acht posters om het ambitieuze plan te promoten. Elke poster zou een volgende fase in de realisatie van de renovatie aankondigen. Dat plan ging uiteindelijk niet door omwille van de vele bijkomende uitdagingen die zich stelden tijdens de werken.

Twee musea in één, goed voor 50 zalen, 38 voor de eigen collectie en 12 voor tijdelijke tentoonstellingen, een museumparcours van in totaal maar liefst 2 kilometer, krijgt de bezoeker van het KMSKA voorgeschoteld. Zeker, de uiteindelijke kostprijs overschreed ruimschoots de begrote, maar vergeleken met andere renovaties (dat van het Rijksmuseum kostte 375 miljoen en de uitbreiding van het Kunsthaus Zurich wordt geraamd op 230 miljoen euro) valt het prijskaartje voor het KMSKA nog goed mee. Is het museum daarmee af? Neen, een museum is nooit helemaal af maar een work in progress.

Wat meteen opvalt tijdens de perspresentatie, vier dagen voor de officiële opening, is dat er nog wel wat werk is. Niet alle werken zijn al voorzien van een bordje met de naam van het werk, dat van de kunstenaar, van welke datum het werk dateert al dan niet aangevuld met een korte beschrijvende tekst. In het museum van de Oude Meesters hangt zelfs een werk (al dan niet bewust) scheef, ook zien we blazen aan het behang. De behangers hebben dus geen al te best werk afgeleverd, of gewoon te snel, tegen de klok in moeten werken.

In een overvloedig bad aan wit licht stapt de bezoeker wanneer die het KMSKA museum voor de Moderne Meesters betreedt. Hier valt vooral op dat er behoorlijk wat zwarte strepen van werkschoenen op de vloer terug te vinden zijn. Vraag is of dat er wel allemaal uit zal geraken. Hier is het de grootste collectie aan Ensors die een museum tentoon kan stellen die indruk maakt net als een behoorlijk aantal werken die bijvoorbeeld inzoomen op kleur, licht en beweging die in deze omgeving absoluut tot hun recht komen. De tijdelijke tentoonstelling van beeldend kunstenaar Ives Maes vinden we echter niet zo bijzonder. Dat geldt overigens ook voor de derde verdieping waar het prentenkabinet zich bevindt en enkele sculpturen te vinden zijn.

Sterk vinden we hoe het KMSKA haar 25 hoogtepunten en 3 symboolwerken aan de bezoeker presenteert. Dat gebeurt met gouden uitlegbordjes terwijl de andere werken ofwel een witte kleur (bij de Moderne Meesters) hebben, ofwel de kleur van het behang (groen of bordeaux) bij de Oude Meesters. Het getuigt van fijnzinnigheid, van klasse.

Het KMSKA herbergt 614 kunstwerken waaronder 436 schilderijen, 21 werken op papier, 141 sculpturen en 16 overige kunstobjecten. In totaal bevat de collectie van het KMSKA 8.400 stukken die uiteraard niet allemaal tegelijkertijd getoond kunnen worden. Het oudste dateert uit de vroege 14de eeuw. Alle kunstwerken die op zaal kwamen, kregen een behandeling. Daarnaast vonden er 133 restauraties (96 schilderijen, 36 sculpturen en 1 assemblage) plaats de afgelopen 11 jaar. Onder deze recent gerestaureerde werken bevinden zich onder andere: De dans van de bruid van Pieter Bruegel I  uit ca. 1566, Terugkeer van de mijnwerkers van Constantin Meunier, Val van de opstandige engelen van Frans Floris uit 1554, Toren van Babel van Tobias Verhaecht en Jan Brueghel I, God de Vader met zingende en musicerende engelen van Hans Memling uit 1483-1494, Aanbidding door de herders van Jacob Jordaens I van ca. 1616-1617, De oestereetster van James Ensor uit 1882, Het burgersalon van James Ensor van een jaar eerder en De roze strikken van Paul Delvaux uit 1937.

Tijdelijk zijn er in het KMSKA ook topwerken te zien uit de Collectie Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam zoals Salvador Dalí’s ‘Landschap met touwtjespringend meisje’ uit 1936. Je kan bezwaarlijk stellen dat dit moderne werk tussen de Oude Meesters hoort, maar het past wel in die zaal. Het KMSKA focust per tentoonstellingsruimte namelijk in op een bepaald thema. Dezelfde bemerking hebben we overigens over  Aanbidding door de herders van Jacob Jordaens I dat uit ca. 1616-1617 dateert en we bij de Moderne Meesters vinden. Jordaens kan je bezwaarlijk een Moderne Meester noemen maar zijn werk past wel prima in een zaal die om het thema licht draait.

In Dalí’s werk dat bij de Oude Meesters hangt, zien we in een uitgestrekt landschap met een hoge horizon een meisje touwtjespringen. Botten op de voorgrond, donkere, langgerekte schaduwen en dramatische wolken zorgen voor een dreigende sfeer. Dali schilderde niet de werkelijkheid, maar dromen. Is dit een nachtmerrie? De twee skeletten rechts zijn misschien Adam en Eva, die uit het paradijs worden verbannen.

Ook Oskar Kokoschka’s ‘De mandril’ uit 1926 komt over uit Rotterdam. En ook dat is te zien bij de Oude Meesters. De kunstenaar zag de mandril in de dierentuin van Londen. Hij herkende zichzelf in het dier: net zo wild en geïsoleerd. Precies dat ongetemde karakter van de aap wilde hij vatten. Met zijn snelle, beweeglijke schildertoets maakte hij een expressief en kleurrijk portret. Niets herinnert nog aan een dier in gevangenschap. Met zijn portret gaf Kokoschka de mandril zijn vrijheid terug.

Jan Toorops ‘De nieuwe generatie’ uit 1892 komt ook uit Rotterdam en is nu in de Ensorvleugel te zien van het KMSKA. In het werk zien we Toorops dochtertje Charley - later zelf kunstenares - in een sprookjesachtig bos zitten. Achteraan zit Boeddha, een van de helden van de symbolisten, kunstenaars die zich richten op het verleden en het onderbewuste. Vooraan zie je treinsporen en een elektriciteitspaal. Voor de decoratieve vormen liet Toorop zich inspireren door Van Gogh. Net als Ensor experimenteerde Toorop graag met nieuwe technieken, kleuren en vormen.

Daar waar het KMSKA vroeger nogal droog overkwam als museum, gaat het nu in interactie met de bezoeker die bijkomende info kan opzoeken op enkele schermen. Bij Radio Bart nodigt de blinde Bart bezoekers uit om samen met hem naar kunst te kijken in zijn mobiele radiostudio. Kunstliefhebbers kunnen zo een goede babbel met verrassende invalshoeken met hem slaan en zo voortaan anders én actiever naar kunst kijken. Blikvanger voor gezinnen met kinderen is ongetwijfeld De Tien van Christophe Coppens. Tien verrassende installaties gaan de dialoog aan met een werk dat in de tentoonstellingsruimte te zien is zoals de dromedarissofa dat doet met het schilderij ‘Aanbidding door de koningen’ van Peter Paul Rubens. Verder zien we onder andere in het KMSKA een been uit een muur komen, een zebraschedel waar je in kan gaan zitten, een wezen in een kooi en een hand die draait. Kortom: er valt veel te (her)ontdekken in het KSMKA.

Reken twee uur tot twee uur en half voor een bezoek aan de Oude en de Moderne Meesters.

< Bert Hertogs >