Recensie Lehman Trilogy ★★★★1/2

Een bijzondere heldere lezing van Stefano Massini’s Lehman Trilogy in een puike vertaling van Els van der Pluijm. Dat levert regisseur Guy Cassiers af met ITA in Stadsschouwburg Amsterdam in dit drie uur en half durende stuk (inclusief pauze). In Londen zagen we deze voorstelling al, weliswaar in een andere regie waarbij we slechts 3 acteurs op het toneel te zien kregen. Cassiers kiest voor een grotere cast, deed aan blind casting (vrouwen spelen mannenrollen en omgekeerd, maar spelen soms ook een rol die wél samenvalt met hun gender) wat het geheel een extra dimensie geeft. Straf vinden we zijn doeltreffende scenografie die hij met Bram Delafonteyne uittekende. Bram stond tevens in voor het video-ontwerp (we zien bv. een snelle  liftbeweging van wolkenkrabbers wanneer de beurs crasht) en het lichtontwerp is van Frank Hardy.

Hardy maakt een mooie cirkel in Lehman Trilogy. Slechts twee peertjes toont ie in het eerste deel wat duidt op armoede. Die groeien in het tweede deel tot grote vreugde van Carrie Lauer (Chris Nietvelt) in twee fases uit tot statige kroonluchters (die niet op gas maar op elektriciteit zouden licht geven, wat destijds vernieuwend was). Zo kunnen Carrie en de andere personages eronder heerlijk dansen op de jazz. In het derde bedrijf zijn we in een zakelijke corporate omgeving terechtgekomen, een kille door fel wit bellichte kantoorruimte. Voor de eindscène, wanneer Lehman Brothers failliet is gegaan in 2008 en het feestje definitief over is, wordt opnieuw de kaart van het minimalisme getrokken. Met slechts één peertje nu nog dat brandt en een kartonnen doos die gevuld wordt. Tot het licht voor altijd uitgaat. Een sterk maar tegelijk ook esthetisch fraai beeld levert dat op.

Prachtig is ook de link die gelegd wordt met Solomon Paprinski (Chris Nietvelt) die jarenlang koord danste tussen twee wolkenkrabbers in NY tot ie ten val kwam. Hier zien we Nietvelt met een glittergilet aan fel belicht door een volgspot terwijl we een klein poppetje achteraan op een koord zien bewegen. Paprinski zal vallen rond de tijd dat ook de beurs crasht.

Wie denkt dat dat toch allemaal wel zware kost is, zo’n verhaal over de opgang en ondergang van Lehman Brothers in deze Lehman Trilogy, kunnen we geruststellen. Er zit namelijk behoorlijk wat humor in de tekst (met de hand (Emanuel), de aardappel/knolgewas (Mayer) en het hoofd (Henry) als rode draad zoals in ‘Nog nooit heeft een hand een hoofd op ideeën gebracht’, ‘Hij (Philip n.v.d.r.) is geboren uit een hand maar steekt geen vinger uit’ …).

Naar ons aanvoelen heeft deze productie van Lehman Trilogy nog enkele zaken toegevoegd om het vooral verteerbaar te houden. Wanneer Pauline Sondheim (Hélène Devos die ondanks haar blokjesbrug op haar tanden op een scherpe ‘s’ links en rechts na ook nu weer feilloos klinkt qua dictie. Geloof ons, in onze tienerjaren hebben we die dingen ook op onze tanden gehad, het zijn aantrekkers van speeksel en het is dus verre van evident om te klinken alsof je ze niet draagt) het hof gemaakt wordt door Emanuel Lehman (Maria Kraakman) wiens vader Louis (Aus Greidanus jr.) uiteindelijk instemt omdat Emanuel niet opgeeft en o.a. fijntjes meekrijgt dat ie de voornaamste leverancier is van Paulines vader dan zien we bijvoorbeeld Devos’ personage achteroverbuigen om tot het laatste moment de blik te kunnen zien van haar aanbidder. Heerlijk is het om haar dat later te zien herhalen maar dan als Herbert Lehman, de gouverneur van NY die het allemaal wel zal regelen na de beurscrash van 1929.

Lehman Brothers heeft op dat moment al vele watertjes doorzwommen. Begonnen in de textielindustrie, vervolgens tussenpersoon in katoen geworden, en daarna vooral via Philip Lehman (Gijs Scholten van Aschat) die eindelijk ook eens cijfertjes voor de komma wou zien, de ene juiste keuze na de andere maakte. Zo komt het dat het bedrijf investeerde in o.a. olie, het een bank ‘5 Miljoen? Wij zijn geen liefdadigheidsinstelling!’ werd om via obligaties te investeren in de spoorwegen, olievelden, het Panamakanaal, films zoals King Kong, de luchtvaart, oorlog (beide partijen van de Amerikaanse Burgeroorlog, later ook WO II, de atoombom, de Vietnamoorlog, de ruimtevaart, de vastgoedsector (arbeiderswoningen), en gingen ze leningen uitschrijven na WOI enz.

Maar in 1929, tijdens de beurscrach, ook wel Black Thursday genoemd, redden ze vooral zichzelf door andere banken geen leningen toe te kennen zodat die op de fles gaan en ze zelf het hoofd boven water zien te houden hoewel ook zij het heet krijgen (te zien in de hemden die uitgedaan worden op de scène). Net dat gegeven, alleen aan zichzelf denken in 1929, zal hen in 2008 ook aangerekend worden zodat zij op hun beurt geen steun krijgen. Vanaf 1929 is het gedaan met vrijheid blijheid voor de banken, ze worden onderworpen aan regels en normen.  En Philip ontdekt dat de life-balance ook voor hem een uitdaging vormt: ‘Het valt niet mee tegelijkertijd je huwelijk en de mensheid te redden.’ Overigens zal Carrie hem later toch verlaten en van hem scheiden. Het is immers altijd bij investeringen een kwestie om het juiste uitstapmoment te kiezen.

Kiest Cassiers vooral in de eerste twee delen van Lehman Trilogy voor teksttheater waarbij elke acteur of actrice in se eigenlijk verteller wordt van het verhaal, dan trekt het derde bedrijf meer de kaart van spel. Heerlijk is het dan om trader Lew Glucksman (Hélène Devos) te zien feesten naast deugdelijke bankier Pete Peterson (Maria Kraakman). Wat hier erg goed werkt, is dat de vrouwen alfamannetjes spelen, waardoor de kritiek op dit soort paternalistisch machogedrag aan bijkomende kracht wint.

En dan is er nog de heerlijke maatschappijkritiek in Lehman Trilogy dat alle gegoede burgers in Alabama wel een dochter hebben die piano kan spelen, hier Babette (Gijs Scholten van Aschat), wordt ook de draak gestoken met Philip Lehman (Gijs Scholten van Aschat) die moest leren viool spelen, wat dan in NY bon ton was onder de gegoede burgers.

Wanneer de Lehman Brothers gaan investeren in treinen zien we Aus Greidanus jr. even treintje spelen op de achtergrond door met zijn armen de wielen na te bootsen en zo te bewegen. Aus Greidanus jr. mag trouwens tot twee keer toe spiegeling als komisch stijlfiguur inzetten. Wanneer ie tegenover zichzelf als baby Bobbie Lehman het typisch infantiel gedoe van volwassenen ten opzichte van kinderen in het belachelijke trekt door geluidjes te laten horen en vooral heerlijk domme gezichten te trekken, is het zijn vader Philip Lehman (Gijs Scholten van Aschat) die wil dat hij ermee onmiddellijk ophoudt wat dik tegen zijn zin is. Niet veel later zijn de rollen omgedraaid en is het een volwassen Bobbie die zijn vader - letterlijk - de les spelt met wat ie op Yale geleerd heeft.

In het derde deel van Lehman Trilogy is het ook Nietvelt die schittert als Paul Masur. Haar - tevens ook emancipatorisch - enthousiasme legt ze er dik op in haar monoloog waardoor die aan scherpte wint: ‘Iedereen kan alles kopen! Luxe voor iedereen! De geldrivier blijft altijd stromen. I have a dream en die ga ik vroeg of laat allemaal aan jullie verkopen. Vrouw of man, maakt geen verschil. We hebben immers allemaal een bankrekening.’

Ondertussen weten we wel beter en zijn we collectief wakker geschud uit die droom … Hoewel dat kennelijk (nog) niet/niet meer voor iedereen lijkt te gelden …

< Bert Hertogs >

Cast:

Deel 1

Henry Lehman — Chris Nietvelt

Emanuel Lehman — Maria Kraakman

Mayer Lehman — Jesse Mensah

Teddy Wilkinson — Hélène Devos

Dokter Beauchamp — Aus Greidanus jr.

Babette — Gijs Scholten van Aschat

Mister Newgass — Hélène Devos

Louis Sondheim — Aus Greidanus jr.

Pauline Sondheim — Hélène Devos

Tennyson — Chris Nietvelt

Gouverneur — Gijs Scholten van Aschat

Philip Lehman — Gijs Scholten van Aschat

PAUZE

Deel 2

Emanuel Lehman — Maria Kraakman

Mayer Lehman — Jesse Mensah

Philip Lehman — Gijs Scholten van Aschat

Herbert Lehman — Hélène Devos

Solomon Paprinski — Chris Nietvelt

Archibald (spoorwegen) — Aus Greidanus jr.

Carrie Lauer — Chris Nietvelt

Bobbie Lehman — Aus Greidanus jr.

Henry Goldman — Jesse Mensah

PAUZE

Deel 3

Bobbie Lehman — Aus Greidanus jr.

Teddy / Vernon / Gregory / Hubert — Maria Kraakman

Ruth Lamar — Chris Nietvelt

Philip Lehman — Gijs Scholten van Aschat

Herbert Lehman — Hélène Devos

Lew Glucksman — Hélène Devos

Paul Masur — Chris Nietvelt

Pete Peterson — Maria Kraakman