Recensie Caligula

“Als een schatkist het belangrijkste is, dan is een mensenleven niets waard.” Het is geen nieuwe politieke slogan, maar een idee dat Albert Camus rond 1939 al in zijn toneelstuk “Caligula” verwerkte. Camus vertelde daarin het tragische verhaal van de Romeinse keizer Caligula die vanuit verdriet tot de waanzin van de “macht omwille van de macht” gedreven werd. Maar het misbruiken van macht en het willekeurig mensen vermoorden gewoon omdat het kan, zijn jammer genoeg ook gegevens van onze tijd. Door “Caligula” in een moderne setting te zetten, wist regisseur Guy Cassiers dit oude verhaal te actualiseren. Kevin Janssens leverde daarbij een sterke prestatie als Caligula. Hij wist ons mee te nemen door een hele schare gevoelens van verdriet, via pure waanzin, kilheid en machtsgeilheid naar twijfel, wroeging en tederheid. We schaamden ons op het einde bijna omdat we toch een vleugje empathie gingen voelen voor de weerzinwekkende figuur van Caligula. Ook al vertelde de rede dat hij zwaar fout zat.

“Caligula” was niet voor gevoelige zieltjes. Vermits het stuk onder andere over het misbruik van macht ging, vielen er rake klappen en werden een deel van de personages niet echt zachtaardig behandeld. Het ging er bij momenten erg hard aan toe en dat was niet alleen te zien, maar ook te horen. Vooral op het moment dat keizer Caligula een nummer van de Gentse noiserockband Raketkanon ging playbacken, was het even op de tanden bijten. Caesonia’s opmerking: “Ik moest jullie vragen of jullie die artistieke emotie mooi vonden.”, zouden wij eerder negatief beantwoord hebben, maar de patriciërs van Rome mompelden een schoorvoetend “ja”. 

Hoe ver ga je mee in de waanzin van een foute leider om je eigen lamlendige leven te behouden? Waarom heeft Helicon, een vrijgelaten slaaf, er geen moeite mee om het gruwelijke regime van Caligula te ondersteunen en hem tot het einde toe te verdedigen? Is het omdat hij nu eindelijk mag delen in een stukje van de macht? Omdat hij eindelijk niet moet onder doen voor de voormalige hogere klasse? Hoe ver kan de liefde die Caesonia voelt haar meenemen in de denkwereld van Caligula voor haar geweten haar inhaalt? Het waren stuk voor stuk fundamentele vragen die aan de orde waren in dit verhaal over het oude Rome. Maar misschien waren het ook vragen die in onze tijd opnieuw of nog altijd aan de orde waren. Hoe dan ook, het maakte dat het toneelstuk absoluut niet licht verteerbaar was. 

En toch had “Caligula” ook zijn poëtische momenten. Yannick Dangre had in zijn vertaling van Camus’ werk geweldig mooie beeldspraak gebruikt om Caligula de maan te laten omschrijven of om diens vriend Scipio de schoonheid der natuur te laten schetsen. Het waren deze kleine momenten van tederheid en schoonheid die het contrast wisten te verscherpen met de hardheid van de doorgedreven rationaliteit die Caligula aanspoorde tot zijn gruweldaden. De absurditeit van zijn willekeur maakte het ons moeilijk om echt helemaal mee in het stuk te komen. 

Wanneer de patriciërs aan de tafel aanlagen, leverde regisseur Guy Cassiers een erg vertrouwd beeld mee. De link met Leonardo Da Vinci’s “Laatste avondmaal” was niet te ontkennen. En toch had dit herkenbare beeld ook iets onwezenlijks en afstotelijks. Want hoewel ook hier, net als in het verhaal van het laatste avondmaal, de maskers afvielen en de realiteit zich kenbaar maakte, werd het alles behalve een feestmaal. Het werd totale absurditeit troef met zelf een verwijzing naar Bert en Ernie uit “Sesamstraat”. Het idee van waanzin, paste bij deze scène, maar wat ons betreft ging het kinderachtig gedoe er hier toch net iets over. 

Visueel de knapste scène uit het stuk was de verering van Caligula alsof hij Venus was. Guy Cassiers had de led-schermen hier optimaal gebruikt om een beeld van ingetogen devotie, onderdrukking en tegelijkertijd ook goddelijke grandeur weer te geven. Kevin Janssens was werkelijk een god die in zijn gouden onderbroekje boven de anderen uit torende. 

En hoewel hij ook qua acteerprestatie boven de massa uitstak, vond hij in   Katelijne Damen zijn evenknie. Zij wist in de rol van Caesonia een complex personage gestalte te geven. Katelijne kwam heel overtuigend over en zette probleemloos een heel uiteenlopend scala van emoties neer. En hoewel ze als vurige feeks stevig uit de hoek wist te komen, vonden wij ze nog het sterkst op de momenten dat ze het meest breekbaar was, op de momenten dat het vooral in heel kleine dingen zat. 

Nu we het toch over de goede acteerprestaties hebben, moeten we zeker ook Johan Van Assche vermelden in de rol van  Cherea. Cherea was de schrijver die gelukkig wilde zijn en wilde leven; de man die overtuigd was dat je tirannie met een list moest bestrijden. Hij was de enige die Caligula in de ogen durfde kijken en om hem zijn waarheid te vertellen. Het leverde een geweldig sterke dialoog op waarbij Johan niet onder moest doen voor de prestatie van Kevin . Hierdoor ontstond er een heel evenwichtige scène die rust uitstraalde en tegelijkertijd ook naar de kern van het stuk ging: is het soms niet hoopvoller om de maskers op te zetten die ons beschermen van de hardheid van de naakte waarheid? 

“Caligula” had ons tijdens het spel, ondanks de goede regie en de sterke acteerprestaties, niet helemaal mee in het toneelstuk, maar liet ons na de voorstelling gek genoeg niet los. Het vertelde een verschrikkelijk verhaal waarin de waanzin van het machtsmisbruik van een Romeinse keizer jammer genoeg toch heel wat raakpunten had met onze wereld. 

< Sascha Siereveld > 

tekst: Albert Camus
vertaling: Yannick Dangre
regie: Guy Cassiers 

rolverdeling:

Caligula: Kevin Janssens
Caesonia: Katelijne Damen
Helicon: Tom Dewispelaere
Scipio: Nico Sturm
Cherea: Johan Van Assche