Recensie Obsession

De Italiaanse regisseur Luchino Visconti bracht in 1943 zijn neorealistische debuutfilm ‘Ossessione’ uit dat zijn mosterd deels ging halen bij de misdaadroman ‘The Postman Always Rings Twice’ van James M Cain. Na eerdere bewerkingen van Visconti’s werk zoals ‘Rocco en zijn broers’, ‘Ludwig II’ en ‘Les Damnés’, bewerkte de Vlaamse gerenommeerde theatermaker Ivo Van Hove deze keer Visconti’s prent uit 1943 voor het theater. In ‘Obsession’ speelt Jude Law de hoofdrol als Gino. Verder zijn er rollen voor Robert de Hoog (als Johnny), Chukwudi Iwudji (als priester/inspecteur), Aysha Kala (als Anita), Halina Reijn (als Hanna) en Gijs Scholten van Aschat (als Joseph). De voorstelling ging op 19 april in première in The Barbican Centre in Londen en speelt nog tot en met 18 juni in een uitverkocht Carré Amsterdam waarna de voorstelling te zien is in Luxemburg. ‘Obsession’, dat eerder focust op puur en direct speltheater en nauwelijks op esthetiek (tenzij dan de esthetiek van het lelijke, de smurrie), is een degelijke Ivo Van Hove. En hoewel de motor letterlijk bij de start sputtert, doet die het figuurlijk verderop omdat Van Hove soms te weinig weet te prikkelen. Toch had het Nederlandse publiek er een gedeeltelijk staande ovatie voor over wat niet geheel ten onrechte is.

Hanna is getrouwd met Joseph om uit de armoede te ontsnappen. Maar het huwelijk is er geen van rozengeur en maneschijn. In het wegrestaurant en benzinestation dat ze met Joseph uitbaat, ontmoet ze de knappe zwerver Gino waar ze passioneel verliefd op wordt. Om die liefde alle kansen te geven, moet Joseph opgeruimd worden, vindt ze en zo weet ze Gino te overtuigen de klus te klaren. Obsession is dus een zoveelste voorstelling die draait om een driehoeksverhouding (vanuit het standpunt van Hanna, vanuit dat van Gino gaat het eigenlijk om een vierhoeksverhouding) die fout afloopt en speelt zich af in een moeilijke financieel-economische context waarbij we zien hoe de onderste (arbeiders)klasse probeert te overleven.

Dierlijk bijna, dat is het gedrag van de passioneel verliefden Hanna en Gino. Dat uit zich ook in het theaterspel tussen Jude Law en Halina Reijn die haar gêne opzij moet schuiven en haar oerinstincten dient aan te spreken om deze rol neer te zetten. Ze gaat naakt, net nadat Joseph vermoord is. Dan wast ze de smeerolie van d’r lijf net als Gino. Die begint te drinken en kan en wil zich maar niet settelen. Zij is een huismus, hij altijd onderweg. Van Hove suggereert dat Gino biseksueel is, er een homorelatie met Johnny op heeft zitten die hem terug wil. Verder stelt deze ‘Obession’ ook de vraag of je überhaupt gelukkig kan zijn in een langdurige relatie omdat die je vrijheid beknot. Anita, de danseres in een revue – de tweede van links – komt op Gino’s pad en opnieuw voelt ie zich passioneel aangetrokken tot haar. Van Hove toont hoe verstikkend passionele verliefdheid kan aanvoelen voor een man. Hoe een man daardoor kan lijden. Jude Law zet dan ook een ijzersterk personage neer dat gaandeweg meer body krijgt. Hij heeft de knapste rol en brengt de gelaagdheid van zijn personage (met een rijk palet aan emoties: weemoed, angst, pijn, passionele verliefdheid, seksuele drang, moordzucht, enz.) erg goed dat je zijn keuze om Hanna om te brengen, begrijpt, ook al is het een misdaad.

Bij de start zien we Halina Reijn op een keukenaanrecht haar nagels lakken en vijlen. Gijs Scholten van Aschat ligt onder een motor van een truck die ie maar niet aan de praat krijgt. Joseph blijkt een dominante kerel, grijpt naar de kont van Hanna en slaat erop. Law komt op terwijl ie op de mondharmonica speelt, een verwijzing naar cowboyfilms is dat, als je wil. De aankondiging van een indringer. Net daarvoor speelde een automatische accordeon (een verwijzing naar het Decaporgel wellicht, en ook naar Van Hoves vaderland vermits de balg in zwart, geel, rood is, niet toevallig de Belgische kleuren). Dat in combinatie met de verwijzing dat Anita een danseres in het revuetheater is, maakt dat de regisseur samen met zijn vertrouwde scenograaf Jan Versweyveld wellicht koos om het lichte genre te eren. Halina horen we trouwens ‘Pourquoi je t’aime’ (uit ‘Voilà pourquoi je chante’ van Dalida) zingen en vervolgens ‘Tu es étrange’ (uit ‘Romantica’ van Dalida) wanneer de scheiding tussen haar en Gino voor de deur staat.

Naast het lichte genre komt links en rechts ook een opera aria langs en wordt het genre zo tevens geëerd: ‘l’amour est un oiseau rebelle’ (Habanera van Bizet uit de opera Carmen) horen we bijvoorbeeld. Scholten van Aschat laat een stuk La Traviata om precies te zijn, horen. Niet veel later, nadat ie gezongen heeft en applaus on tape in ontvangst nam, wordt Joseph vermoord. Ook ‘This land is your land’ een traditioneel folknummer over gelijkheid, komt trouwens langs (en met die melodie wordt het publiek trouwens ook naar huis gestuurd). Kapitalisme (letterlijk over lijken gaan om de premie van een levensverzekering op te strijken), bindingsangst, emotionele chantage (zwanger worden om een man aan je te binden zonder dat ie zijn akkoord gaf om samen voor een kind te gaan), massaconsumptie (Halina kiepert de vuilbakken letterlijk uit) op de festivals, vrij wapenbezit, ongelijkheid, vrijheidsbeperking, hypocrisie in een relatie (Halina rochelt en spuugt nadat ze gekust heeft met Gijs Scholten van Aschat), hypocrisie van het geloof en sociale druk (de priester die Gino en Hanna aanmaant om niet meer bij elkaar te wonen omdat de gemeenschap/publieke opinie dat niet aanvaardt maar voorstelt dat ze elkaar discreet, heimelijk ‘s nachts opzoeken wat mogelijks een verwijzing is naar ‘Romeo en Julia’)… zijn enkele andere thema’s die deze productie aansnijdt.

Gino kan blijven bij het koppel wanneer ie zegt dat hij wat weet van (auto)techniek. Hij ziet meteen dat de motor niet meer werkt omdat de aandrijfriem stuk is en de waterpomp kan hij ook wel maken. Knap is de aantrekkingskracht die Halina en Jude in het begin uitstralen. De begeerte druipt er af. Opmerkelijk is dat vooral de omgekeerde striptease, wanneer Jude Law Halina haar truitje terug aandoet, voor een sterk staaltje erotische spanning zorgt. De naaktscène doet dat veel minder in het water, wellicht ook omdat nadien Halina het toch even nodig acht om achter een pilaar te gaan staan om zich daar af te drogen, om even later terwijl ze een droge zwarte bh nog aandoet, terug te verschijnen. Ergens klopt dat niet met haar personage, met het plattelandsleven, met een vrouw die zo haar driften volgt.

Ook Gijs Scholten van Aschat creëert spanning, maar dan van een hele andere aard. Hij is het kattengejank beu dat een regenbui voorspelt op een snikhete dag en zal met zijn jachtgeweer actie ondernemen. En ook de belichting van Jan Versweyveld zorgt voor spanning met zijn goudgele kleuren. ‘The heat is killing me’ klinkt het op de scène. Andere taalknipogen zitten onder andere in het script wanneer Gijs Scholten van Aschat in de eerste scène met Jude Law stelt: “You think you can fuck me around?” Grandioos is ie wanneer die op zijn beurt de besmeurde scène heeft opgekuist en nog een allerlaatste blik werpt op de moordenaars van zijn personage. Een striemende blik werpt ie hen toe voor hij afgaat wanneer de dooddoener ‘Wat gebeurd is, is gebeurd’ te horen is bij het koppel. Héérlijk. Ja, er zit dus humor en theater in het theater in ‘Obsession’ (die vluchtscène van Gino en Hanna op een loopband, de manier waarop het door Halina gezongen ‘Tu es étrange’ (uit ‘Romantica’ van Dalida) stopt als ze de deur dichtdoet en met haar neus, mond en hand tegen de raam van de deur een afdruk achterlaat ...).

Een opvallende quote die Gijs Scholten van Aschat trouwens laat optekenen nadat ie uit ‘La Traviata’ gezongen heeft, is ‘You need to make a legacy and find someone to leave it to’ als levensdoel. Al is het leven somber volgens ‘Obsession’, iedereen zit in zijn kooitje een saai, en on-vrij leven te leiden. Johnny gelooft dan ook niet dat Gino bij Hanna zal blijven. ‘Een zwerver die besluit zich te settelen?’ klinkt het dan ook afkeurend en vol ongeloof. Opvallend trouwens is dat Anita Gino verleidt met melk in de zengende hitte. Melk of toch alvast witte vloeistof, gebruikte Van Hove ook op het einde van zijn musical Lazarus wanneer de muze/het meisje gedood wordt. Of hoe de regisseur zo een link lijkt te leggen tussen passionele verliefdheid die zich steeds opnieuw manifesteert , de onmacht van diegene die zo’n gevoelens ondergaat en muzes waar parallellen mee te trekken zijn. Ook daarbij is vaak sprake van passionele verliefdheid, alhoewel dat vaak platonisch blijft. 

< Bert Hertogs >