Recensie Oedipus ★★★★★

Een staande ovatie en niets dan laaiend enthousiaste reacties kreeg Oedipus in een regie en bewerking van de nog steeds maar dertigjarige Robert Icke naar de Griekse tragedie van Sophocles in de Stadsschouwburg van Amsterdam. Een aftelklok plaatst de regisseur links op het podium zodat ie de vertelde tijd en de verteltijd parallel met elkaar legt. Die klok toont enerzijds het wachten in een campagnelokaal van Oedipus (magistraal neergezet door Hans Kesting) dat beetje bij beetje leeggemaakt wordt voor hij de verkiezingsuitslag kent als opvolger van Laius. Maar in die twee uren, komt ook de voorspelling van de blinde ziener Tiresias (Hugo Koolschijn) uit. Dat Oedipus zijn vader vermoord heeft én er een incestueuze relatie op nahoudt met zijn moeder Jocaste (Marieke Heebink). Laius stierf door een auto-ongeval toen Oedipus aan het spookrijden was. Laius hield zich in de andere auto niet aan het protocol. Hij nam niet achteraan plaats waar de raampjes niet naar boven kunnen maar wou per se naast de chauffeur (Bart Slegers in een wel zeer plichtsbewuste rol) zitten omdat ie wou roken. Terwijl alle polls en vervolgens de eerste resultaten die Lichas (Violet Braeckman) aanreikt op een eclatante verkiezingsoverwinning van Oedipus wijzen, voltrekt zich op privévlak simultaan diens drama. Die combinatie, de rise op professioneel vlak and fall op privévlak (als publiek figuur vallen privé- en beroepszaken samen), de ijzersterke acteerprestaties van de ganse cast en een rechttoe-rechtaan no nonsense script maken dat dit toneel van de bovenste plank is die twee uur aan een stuk je gekluisterd aan je stoel houdt. Een absolute must om te zien, ook voor Vlamingen. Zeker in een belangrijk verkiezingsjaar als 2018.

Icke, die met Oedipus zijn eerste regie buiten het VK brengt en in 2016 een Olivier Award won met zijn regie voor Oresteia dat ie herschreef tot een rechtbankverhaal, toont al meteen een scherpe tegenstelling tussen Oedipus en zijn speechschrijver/persman Creon (Aus Greidanus jr.) bij de start van voorstelling. Kesting zien we voor de camera’s immers beloven dat hij het onderzoek naar de dood op Laius wil heropenen. Maar dat heeft ie niet doorgesproken met Creon die dan ook not amused is waardoor het al meteen lekker knettert tussen Aus Greidanus jr. en Hans Kesting op de scene. Verwijzen naar de actualiteit doet Icke overigens door Oedipus in die tv-interviews te laten melden dat Oedipus zijn geboortecertificaat zal voorleggen (iets waar Donald Trump in de VS niet zo happig op was). Met die twee beloftes voor de tv-camera’s zet Oedipus zich dus – niet beseffend op dat moment – in een onmogelijke positie. Wat blijkt? Hij is door Merope (Frieda Pittoors) grootgebracht maar die is niet zijn natuurlijke moeder. Ze vond hem als vondeling in het bos. Zijn biologische moeder is zijn vrouw Jocaste, de vrouw van de vorige leider, zijn vader waarmee hij de lakens deelt. Op haar dertiende werd ze zwanger van Laius die een echte bruut was. Oedipus is daarentegen een denker die het onderste uit elke steen wil halen. Hij wikt en weegt. Dat maakt hem zeer populair als toekomstig leider maar die eindeloze drang om te weten zal hem uiteindelijk ook in een onhoudbare positie brengen. Jocaste pleegt zelfmoord in de badkamer en hij zal zijn ogen uitsteken op het moment dat iedereen op hem wacht om een overwinningstoespraak te houden.

Tussen het drama door integreert Oedipus behoorlijk wat filosofie. Zo krijgen we te horen wat het verschil is tussen een raadsel en een paradox. Het eerste heeft een oplossing, met het tweede moet je leren leven. Verder stelt die dat elke mens half engel, half beest is en leeft iedereen onder een donsdeken van leugens. ‘Iedereen is wreed’ krijgen we ook te horen maar kinderen zijn in hun wreedheid tenminste nog eerlijk. Tevens verwijst de voorstelling ook naar het theater zelf wanneer Tiresias in het begin stelt dat het doek al gevallen is nog voor de voorstelling van start gegaan is. Wat gebeurd is in het verleden heeft immers een zware impact op wat komen gaat. Kesting vraagt zich voorbij de helft van de voorstelling ook af hoeveel tijd hij nog over heeft: 41 minuten tot de waarheid aan het licht komt en tegelijk ook 41 minuten van spanning voor zijn personage ook de uitslag van de verkiezingen weet. Oedipus weet niet wat ie te horen krijgt van Tiresias wanneer die stelt dat Creon de nieuwe leider zal worden: ‘Hij staat niet eens op een kieslijst!’ wat hem doet besluiten: ‘Ik mag je niet maar ik ken je wel. Na vanavond heb ik je niet meer nodig, Creon. Ik vertel het je zus (Jocaste nvdr.) morgen.’ terwijl Creon hem later naïviteit verwijt: ‘Doe niet zo naïef met je dwangmatige eerlijkheid.’ Wanneer Oedipus in de spiegel kijkt, denkt ie opnieuw aan wat Tiresias hem zei: ‘Het draait alles om, maar staat zelf stil.’ De man die dacht dat ie alles zou veranderen, vraagt zich misschien wel dé vraag die elke politicus of mens zich in zijn leven stelt: of ie niet gewoon alleen maar heeft stilgestaan...

Een oogverblindende Violet Braeckman zien we als Lichas als campagnemedewerkster in zwarte rok en wit bloesje, strakke staart en als laatste met een verkiezingscampagne-petje op. Ze loopt bij Toneelgroep Amsterdam stage en schitterde eerder in Salamander 2 als Sofie, de dochter van Paul Gerardi. In Oedipus heeft ze weliswaar net als Josha Stradowski in de rol van Eteocles, een letterlijk en figuurlijk ondersteunende rol waarbij ze poll/tussentijdse resultaten op een blaadje mag aanreiken, mee de tafel mag dekken, afruimen of het campagnelokaal mee mag leegmaken. Verwijst het campagnemateriaal met petjes, t shirts, affiches, post its, persartikels, enz. op het magneetbord onder andere naar Obama, dan refereert Heebink naar de Lewinsky affaire en insinueert ze dat het op een moment toch in Oedipus’ hoofd moet gespeeld hebben om seks te hebben met zijn medewerkster Lichas. Op die manier integreert Icke ook het hedendaagse #metoo-debat, hoe macht erotiseert (Heebink en Kesting stoeien er overigens even pittig op los) en behandelt Icke even seksueel misbruik in een machtsrelatie.

Het resultaat van dat alles is een waanzinnig sterk Oedipus dat er een rotvaart op nahoudt én verschillende lagen aanboort. Een gigantisch sterk debuut van Icke buiten het VK als regisseur dus. Wat een moderne adaptatie van een klassieker!

< Bert Hertogs >

Oedipus speelt nog t.e.m. 18 mei 2018 in de Stadsschouwburg van Amsterdam