Recensie Elle était et elle est, même ★★★★

‘La Mariée mise à nu par ses Célibataires, même ou Le Grand Verre’ van Marcel Duchamp vormde de inspiratie voor Elle était et elle est, même, een voorstelling waarin Jan Fabre en Els Deceukelier hun 40-jarige artistieke samenwerking vieren. Centraal staat begeerte, verlangen dat niet vervuld geraakt, te horen in de tekst wanneer Els repetitief ‘Et encore une fois’ zachtjes, op fluistertoon, verleidelijk zegt. Speelt ze een nymfomane ‘Mijn enige functie is de liefde bedrijven’ die maar niet bevredigd kan worden?

En wat met die dode speelgoedvissen op het podium die plots beginnen te bewegen en als swaffelende penissen met hun staart op en neer tegen de plankenvloer kletsen tijdens Elle était et elle est, même? Zegt dat iets over de state of mind van het personage in de monoloog of dat ze in een andere realiteit leeft? Is deze bruid in rode trouwjurk (wat een verleidelijke en tevens agressieve kleur is, die in deze context kan verwijzen naar iemand die geen maagd meer is voor het huwelijk plaatsvindt) misschien (schijn)dood?

Het zou best kunnen, want Elle était et elle est, même speelt zich af in een schemerzone, een tussenrealiteit. Sterk is de scène waarin we Els met haar linkerhand een speelgoedvis zien proberen stil te krijgen maar die toch nog met zijn staart op en neer blijft gaan. Je kan er tegenspartelen van de man in zien, maar even goed ook mislukt dominant seksueel gedrag van het personage dat ze neerzet.

Nog zo’n bijzonder moment in Elle était et elle est, même is dat wanneer ze aan een verschroeiend tempo aan haar pijp lurkt en die rook alsof het een stoomlocomotief uitspuwt. Dat levert niet alleen een sterk effect op wanneer niet veel later de rook boven haar hoofd blijft hangen, maar het benadrukt ook dat ontembare verlangen, waarbij je het roken van de pijp seksueel kan interpreteren. Maar vermits we ons in een surrealistische context begeven kan je er als je wil ook een verwijzing in zien naar Magrittes ‘Ceci n’est pas une pipe’.  Je kan er ook een link in zien naar ‘Io sono un errore | I am a mistake’ dat Troubleyn als double bill aanbiedt. In die voorstelling uit 1988 staat namelijk de sigaret centraal.

In Elle était et elle est, même steekt ook de fascinatie voor treinen van het hoofdpersonage dat meegeeft dat telkens wanneer er treinen botsen, ze moet lachen. Dat doet ons dan weer denken aan onze eigen jeugd. Hoe geweldig vonden we dat niet om onze elektrische Märklintreinen met elkaar te laten botsen? Er is altijd wel een moment in het leven van een kind dat die destructief gedrag vertoont en daarvan geniet. We krijgen in die scène dan ook even als geluidseffect treinen die op elkaar botsen te horen. Maar zo’n fragmenten staan wat haaks op de compositie van Alma Auer. Dat had smoother in- en uit mogen glijden net zoals we Els dat zien doen op het podium. Nu voel en hoor je als het ware de cut-cut te nadrukkelijk al kan dat ook gewoon de bedoeling zijn geweest.       

Ook in Elle était et elle est, même wordt contradictie hoogstwaarschijnlijk als komisch stijlfiguur gebruikt.  Zo stelt het personage dat Els Deceukelier neerzet in Elle était et elle est, même:  ‘geen filmzinnen!’, terwijl de monoloog maar liefst 5 keer dezelfde dialoog laat horen uit ‘From here to eternity’, de romantisch oorlogsdramafilm uit 1953 die Fred Zinnemann regisseerde. Daarin horen we Deborah Kerrs personage aan dat van Burt Lancaster stellen op het strand: ‘Nobody ever kissed me the way you do.’ waarop hij haar vraagt ‘Nobody?’, zij vervolgens bevestigt met ‘No, nobody.’ en dat bij hem vervolgens de vraag oproept ‘Not even one? Out of all the men you‘ve been kissed by?’

Qua erotische spanning kan dat tellen net als het statement in Elle était et elle est, même ‘Ik heb eraan gelikt maar niet in gebeten’ wanneer ze het heeft over het afrodisiacum chocolade. ‘Druppelhartjes’, ‘Wat een gedruip!’, ‘Spetterend’, ‘Nog een beetje omhoog’ en ‘hortend vooruit en achteruit’ onderstrepen verder ook de seksuele honger terwijl de rozenblaadjes die naar beneden dwarrelen naar liefde, passie refereren.  

In de compositie van Elle était et elle est, même horen we Alma Auers harp. Maar daar is iets vreemds mee. Soms horen we de muziek helder, dan weer vervormd, met ruis alsof we naar een oude grammofoonplaat aan het luisteren zijn. Zowel qua tekst, beeld als klank is het surreële dus alomtegenwoordig en versterken ze elkaar.

< Bert Hertogs >

Credits

Tekst, concept, regie Jan Fabre 
Spel Els Deceukelier
Compositie en uitvoering Alma Auer 
Dramaturgie Miet Martens
Kostuumontwerp en uitvoering Kasia Mielczarek
Lichtontwerp en techniek Wout Janssens 
Fotografie Hanna Auer