Recensie Turandot

Een opera in handen van de Canadese regisseur Robert Carsen: dat kan niet slecht zijn, dachten we. En inderdaad: met Turandot bewees de regisseur eens te meer dat hij wat ons betreft nog met vele producties naar de Vlaamse Opera mag afzakken. Het werd een wervelende voorstelling, die geen enkele seconde verveelde tijdens die twee uur en half. Puccini schreef dan ook een boeiende partituur met enkele typische Oosterse accenten. De opera speelt immers af in China. Dat hoorden we ook door enkele typische Oosterse klanken, nl. de keuze om het orkest te voorzien met een xylofoon, vibrafoon, gongs, klokkenspel en triangels. Belangrijk te vermelden is dat de componist destijds dit werk doorschreef. In tegenstelling tot andere opera’s vloeit de muziek en de zang verder in het volgende. Het koor dat zich als menigte op het podium doorheen de hoofdpersonages verweeft, heeft een opvallend grote rol. Dit alles zorgt voor zo’n dynamiek dat de voorstelling sneller voorbijgaat dan je denkt. Tel daarbij de verschillende sterke visuele vondsten in Carsens regie en je hebt een operavoorstelling die van begin tot einde boeit.

In die acht jaar dat we ondertussen naar de Vlaamse Opera trekken, moeten we toegeven dat steevast een Carsenproductie op ons netvlies blijft branden. Zijn versies van La Bohème (2001), Il Trittico (2002) en Tosca (2006) blijven ons vooral bij. De Canadees is dan ook consequent in wat hij doet. Zagen we vorig seizoen nog in Les dialogues des Carmelites (2007) waar hij gebruik maakt van wit en zwart, licht en donker, dan trekt hij deze lijn volledig verder in Turandot.

De voorstelling begint tamelijk donker met zwarte achtergrond, waar beneden enkele strepen witte verf zijn aangebracht. Wit dat staat voor de hoop, de ommekeer en de positieve catharsis die naar het einde van de opera zal gebeuren. Geleidelijk aan zal in de opera het wit meer en meer een plek krijgen en stilaan het zwarte verdrijven. Net zoals de kilheid van het hoofdpersonage, prinses Turandot, stilaan zal verdwijnen tot liefde. Donker wordt licht, zwart wordt wit.

Turandot heeft net in China de dood van de prins van Perzië aangekondigd. Die wou haar hand, maar faalde in het oplossen van 3 raadsels. 3 Meubelstukken komen steeds terug op het podium: de kast (die voor de donkere ziel en het kille van Turandot staat en haar autoritaire gedrag). Wanneer deze later uitvergroot op de scène komt, zal het zelfs dienen als folterkast voor de prins van Perzië. Verder is er nog de stoel, die staat voor keizer Altoum, die afwezig is maar oppermachtig. De massa (het koor) volgt gedwee wat hij en Turandot beveelt. Verder is er nog het bed, dat staat voor het huwelijksbed.

In Carsens regie van deze Puccini-opera kiest hij voor een psycho-dramatische aanpak. Enkel de ministers Ping, Pang en Pong mogen een stukje commedia dell’arte opvoeren. Alledrie hebben ze een boxershort aan over hun strak gestreken broek. Ze komen wat over als drie Jansen en Janssens uit de Kuifje-albums: weliswaar hier zonder wandelstok maar wel met bolhoed én aktetas. Wanneer we hen apart in inktblauwe kamertjes zien, openen ze een kast met verschillende mappen die alfabetisch staan gerangschikt. Alledrie nemen ze de kaft ‘P’ uit de kast om daar te vinden welke prinsen allemaal de dood hebben gevonden in hun zoektocht naar liefde bij Turandot.

Wanneer Calaf de liefde van Turandot wil winnen, raden de ministers dat dan ook ten stelligste af. Calaf blijft echter bij zijn standpunt. Hijzelf is onderweg met slavin Liù en de verdreven Tartarenkoning Timur. De slavin -  hier vertolkt door de uitmuntende Litouwse Rosita Kekyte – smeekt hem om niet voor Turandot te gaan, maar bij hen te blijven. Kekyte legt ontzettend veel gevoel in haar zanglijn. Ze zingt immers dat haar hart breekt bij de beslissing van haar heer. Rosita Kekyte schittert dan ook met het prachtige inlevingsvermogen waarmee ze haar rol neerzet. Vocaal horen we iets lieflijks en breekbaars. Subliem. Ook het premièrepubliek vindt dat, en ze krijgt dan ook meer dan terecht en als enige na haar zang een applaus.

“Niemand zal mij ooit bezitten” zingt de Portugese Elisabethe Matos als een vastberaden Turandot terwijl ze haar handen gekruist voor zich houdt. Ook hier zien we via een klein gebaar een sterk geregisseerde houding die perfect aansluit op wat het hoofdpersonage zingt.

In een dubbele cirkel heeft de menigte (het koor) Calaf omsingeld. Vrouwen zien we als witte bruidjes op hun witte stoeltjes zitten, de mannen zitten in grijs pak. In het midden staat een imponerende extra large zwarte stoel, die de keizer voorstelt. Deze herleidt de witte stoelen proportioneel tot kleuterstoeltjes. Ook hier weet Carsen een zeer sterke visuele vondst te combineren (heerser vs. onderdrukten) die een ganse scène lang overeind blijft.

“Niemand zal mij ooit bezitten”: dat zal anders uitdraaien wanneer Calaf Turandots raadsels goed beantwoord en dus recht heeft op haar liefde. Hij eindigt dan ook door zijn plaats op te eisen op de grote stoel. Maar dat is zonder Turandot gerekend, die zich puberaal blijft verzetten tegen een huwelijk met hem. Ze wil zijn naam weten. Hij weigert.

In “Nessun dorma” ofwel “Niemand zal slapen vannacht” zingt Calaf dat hij bij dageraad zijn naam dan toch zal vertellen. Een overbekend nummer in een opera zorgt altijd voor wat extra spanning bij ons. Iedereen kent het, en dus zitten wij op het puntje van onze stoel wanneer Zoran Todorovich het nummer inzet. De tenor kiest om het nummer introvert in te zetten, en dit geleidelijk aan te laten openbloeien tot iets extraverts. Wellicht was dit de meest geschikte keuze, die genomen kon worden. Calaf komt immers uit het super grote (huwelijks)bed waar hij alleen in slaapt, en vooral de leegte opvalt. Van daaruit vertrekt hij om geleidelijk aan naar het centrum van het podium te gaan waar hij de hoogste noten uit ‘Nessun dorma’ moeiteloos samen met het koor haalt.

Hartverscheurend wordt het wanneer slavin Liù aan Turandot meldt dat ze de naam van de man die haar drie raadsels kende, weet. Ze zal die naam echter niet prijsgeven uit liefde. De prinses kan haar razernij niet te baas, het mes wordt van man tot man naar haar gebracht. Ze doodt Liù. De menigte verzet zich ondertussen tegen wat hun prinses aanrichtte. Ze doodde immers liefde. Dit is het kantelmoment van de opera. Turandot staat stil bij wat ze heeft gedaan. Calaf zal uiteindelijk zijn naam onthullen en zich kwetsbaarder dan ooit opstellen. Aan Turandot om te beslissen of ze kiest voor de liefde, of terugkeert tot haar ijzige, harde aanpak en hem vermoordt. Puccini zelf stierf tijdens het schrijven van dit laatste deel in deze opera. Franco Alfano, een vriend van hem werkte de orkestratie uit die leidt tot een zinderende finale waar we opnieuw de tonen van “Nessun dorma” horen. Zelden meegemaakt dat ik toeschouwers al fluitend de trappen zie afdalen na een operavoorstelling. Het nummer is een Puccini-earcatcher, zoveel is duidelijk. Een ijzersterk begin van het eerste operaseizoen van intendant Aviel Cahn voor de Vlaamse Opera. We hadden niet anders verwacht: een opera in een Carsenregie is als een goede wijn, consequent, verzorgd tot in de kleinste details, en hoe meer je ervan proeft, hoe fascinerender het wordt.

< Bert Hertogs >