Recensie Ciske de Rat

Het is ondertussen al weer 66 jaar geleden dat Piet Bakker zijn boek ‘Ciske de rat’ uitgaf. Het boek werd een succes: ongeveer 50 000 ervan vonden een koper. In ’43 komt daar uiteraard een vervolg op: “Ciske groeit op” heet het boek. En drie jaar later verschijnt “Cis de man” dat wel een zeer duidelijke anti-Duitse toon heeft (het boek werd immers in volle Wereldoorlog 2 geschreven). In ’60 sterft Bakker.

In ’55 werd het boek voor het eerst verfilmd door de Duitser Wolfgang Staudte. Maar het is vooral de versie uit 1984 wanneer het boek voor de tweede keer verfilmd werd, dat de meeste mensen kennen. In deze versie speelt Danny De Munk de rol van Ciske. Herman Van Veen en Willeke van Ammelrooy schitteren ook in deze prent die bijna 2,5 miljoen  Nederlanders destijds naar de bioscoop wist te lokken.

Op 5 oktober 2007 gaat de musical Ciske de rat in première in Amsterdam. Danny De Munk kruipt in de huid van de volwassen Cis. De musical wordt bekroond met 7 Musical Awards tijdens het John Kraaijkamp Musical Awards Gala.

Tot zover het palmares dat boek, film en musical kunnen voorleggen.
Op donderdag 25 september 2008 vindt de Vlaamse première plaats. Ook al reist de musical nog tot maart 2009, toch stelt zich de vraag of Vlaanderen plat gaat voor deze musical.

Probleem met deze musical is dat alles draait om ‘Ik voel me zo verdomd alleen”. Andere nummers, op ‘Amsterdam, hee pak me dan’ na, bleven nauwelijks in het oor hangen. Alle andere liedjes klinken zeer gedateerd, en hebben een duidelijke stempel uit de jaren ’40 meegekregen. Verwacht u dus aan trompetten met dempers, een beetje swingachtige nummers, maar ook ballads die je langs geen kanten emotioneel raken. Dat is zowat het grootste probleem met deze voorstelling: geen enkel moment voelde ik me als toeschouwer betrokken in de voorstelling. Ik bleef het allemaal wat op een afstandje zien, en geraakte dus niet in het verhaal. Dat verhaal is behoorlijk duister trouwens, een puur drama. Ciske groeit op met een vader die schipper is en dus nooit thuis en een moeder die hem terroriseert, een dronkelap die caféhoudster is. In dat café moet de kleine Ciske ’s nachts ook hard werken.

Wanneer zijn vriendinnetje Doris aan tbc sterft, en zijn moeder het boek dat hij van haar gekregen heeft verscheurt, steekt hij haar neer met een mes. Ze sterft, een proces volgt.  Ciske zal naar een heropvoedingsgesticht worden gebracht. In het eerste deel zit er nauwelijks hoop in de voorstelling. Het is pure miserie dat je meer dan een uur lang voorgeschoteld krijgt. Is het niet de miserie van de jonge Ciske, dan is het die van de volwassen Cis die door de algemene mobilisatie van de Tweede Wereldoorlog als soldaat wordt opgeroepen. Die twee verhaallijnen worden door elkaar getrokken. Visueel, in filmbeelden werkt dat, als je een soort splitscreen maakt. Maar op de bühne is dat veel minder vanzelfsprekend. De jonge Ciske en Cis de man staan namelijk op een paar meter van elkaar terwijl er tientallen jaren tussen hen liggen. Die keuze zorgt ervoor dat je nooit een gevoel van realisme ondervindt, en dat de scènes wat gemaakt overkomen. De enige keer dat de ontmoeting Ciske/ Cis de man wél werkt is op het einde, wanneer Cis in het ziekenhuisbed ligt, nadat die was aangevallen op het front. Nog steeds blijkt hij de moord op zijn moeder niet verwerkt te hebben. De jonge Ciske zal hem duidelijk maken dat het een bevlieging was, een snelle actie, meer dan dat ook niet.

Muzikaal maken we zoals gezegd niet al teveel mee. Een ontdekking is ‘Later’ in het eerste deel. En wanneer de bruiloft tussen Ciskes vader en Tante Jans doorgaat horen we eindelijk feestmuziek waar het orgel een grote rol heeft. “Feest in de Jordaan” is een wervelend stukje muziek. De andere nummers die Henny Vrienten (van Doe Maar) schreef, konden ons nauwelijks bekoren. Noch muzikaal, noch qua tekst. De teksten waren behoorlijk voorspelbaar omdat zowat alles blijkbaar moest rijmen.

Ook een probleem is de inleving. Wat we te zien krijgen op podium is allemaal zo clean. De acteurs leggen nauwelijks diepgang of psychologie in hun rol: dat ligt ook aan de tekst. Enige uitschieters zijn Ciskes moeder en diens minnaar. Ook de kinderen op de scène brengen het er meer dan goed vanaf. Maar al bij al lijkt deze musical vooral op een aaneenrijging van liedjes én flauwe humor die tussendoor wordt verteld. “Hij heeft de boterham met opzet op het dak gegooid! Met opzet? Nee, met kaas” hoorden we in de klas. Of wat vindt u van deze “Jans en Frans, dat rijmt! “ of “weet je hoe Hitler in Rusland wordt genoemd? Slarotdiemof!”

Het wordt nog pijnlijker wanneer in deel 2 blijkt dat er een taalfout van jewelste zit. “Wat wil u impliceren?” hoorden we wanneer men eigenlijk” Wat wil u insinueren” bedoelt. Om nog maar te zwijgen van de vele zinnen in Amsterdams dialect die voor ons compleet onverstaanbaar waren, en die dus aan ons voorbijgingen. De cast was knap gekleed, dat moet gezegd. Maar waarom het perspectief van het huis van Ciskes leraar helemaal niet klopt, is voor ons een groot vraagteken. Wanneer Ciske een raam ingooit, draait de spot gewoon weg, die het raam voorstelt. Ook dat kon visueel sterker, menen we.

Kortom: deze musical zal niet lang in onze oren en op ons netvlies gebrand blijven. Dat wij samen met een rits genodigden en BV’s deze musical volledig hebben uitgezeten vonden we een prestatie.

< Bert Hertogs >