Recensie Il Ritorno d’Ulysse in Patria

Met “Il Ritorno d’Ulysse in Patria” snijdt de Vlaamse Opera een werk uit de barokperiode aan. In 1640 was hij voor het eerst te zien in Venetië naar een libretto van Giacomo Badoaro (gebaseerd op de Odyssee van Homeros) en is het een van de eerste werken dat bedoeld was voor het grote publiek én ook succesvol was. De Italiaanse librettist verwijst weliswaar naar de Romeinse mythologie in plaats van de Griekse. Regisseur Michael Hampe blijft trouw aan de visuele overdaad waarin ook de oorspronkelijke versie zou gebaad hebben. Kitscherige paarden komen uit het podium met Neptunus die de teugels mag vasthouden. Minerva en Jupiter dalen in weelderige goudkleurige decorstukken uit de hemel neer. Het onderonsje dat de drie hebben in het tweede deel is dan ook visueel hilarisch. Het trio besluit dat ze Ulysse een gelukkig en zorgeloos leven zullen bieden, nadat ie 20 jaar op zoek was naar zijn vrouw.

Hier en daar flirt de productie van “Il Ritorno” dus met het “over the top” gaan. Maar goed, het is een barokopera. En barok zonder weelde, zou geen barok zijn. In de orkestbak voornamelijk snaarinstrumenten, violen, altviolen, celli, viola da gamba, contrabas en theorbe. Die worden verder aangevuld met orgel, harp en clavecimbel. Slechts zelden horen we een blaasinstrument zoals de natuurtrompet, de cornetto en blokfluit. Vooral die laatste, die veel minder in symfonische werken voorkomt, mag een vrolijke melodie laten horen wanneer Ulysse als vermomde bedelaar de herder Eumete tegenkomt die hem de weg naar het paleis in Ithaka zal tonen.

Ulysse (Odysseus) heeft de oorlog in Troje gewonnen en daar Helena, Menelaos’ vrouw terug gewonnen. Maar zijn weg terug naar Ithaka wordt bemoeilijkt door de zeegod Neptunus (Poseidon). Ulysse vindt dat mensen ook zonder goden kunnen. Hij stak ook eerder het enige oog van Neptunus’ zoon uit. Die beide feiten maakten de zeegod woedend. En daardoor bemoeilijkt hij de terugtocht van Ulysse. Maar met de hulp van de Faiaken lukt het Ulysse toch, waardoor de god de boot zal verstenen. Twintig jaar leefde Ulysse en zijn vrouw Penelope dus gescheiden van elkaar. Droefheid en smart zijn zich meester gaan maken van haar. Ze heeft geen zin in plezier en blijft trouw aan haar man hoewel ze het hof wordt gemaakt door 3 vrijers. Enkel diegene die een zware krachtproef/weddenschap – het opspannen van de boog van Ulysse - tot een goed einde kan brengen, zal Ulysses vrouw en rijk bezitten. De drie heren falen. Ulysse mag als verklede bedelaar ook eens proberen. Hij slaagt er wel in en doodt de vrijers. Pas nadat ie details heeft vrijgegeven rond hoe het kuise bed van Penelope er uit ziet, herkent ze haar man in de bedelaar.

In groot contrast met de brave Penelope (die vaak begeleid wordt door onder andere orgel en weemoedige strijkers) staat het kamermeisje Melanto, een laatste rol voor Julianne Gearhart als lid van het jonge ensemble in de Vlaamse Opera dit seizoen. Gearhart zet samen met Gijs Van der Linden (Eurimaco) een pittig, fris en speels liefdesspel neer in de tweede scène van het eerste bedrijf, volledig conform de partituur. Het is niet alleen fijn om vast te stellen dat de stemmen van het duo bij elkaar passen. Dat ze beide ook overtuigend acteren, vinden we een troef in deze productie. Jammer dus dat hun verhaal helemaal naar de achtergrond verdwijnt in het tweede deel na de pauze en daar plaats maakt voor de vraatzuchtige Iro (Robert Wörle) die een lamento krijgt in het begin van het derde bedrijf en zich tenslotte van het leven berooft. We hopen alvast dat we Gearhart later nog op Belgische bodem aan het werk mogen zien.

De Italiaanse bariton Furio Zanassi mag dan weer het meeste kledingwissels tijdens de voorstelling op zijn naam schrijven in de rol van Ulysse/bedelaar. Ook hij zet zijn rol stevig neer en weet naast het zingen ook in het acteren te overtuigen.  Tenslotte kon ook het premièrepubliek de prestatie van de Italiaanse mezzospraan Lucia Cirillo zeer sterk waarderen. Als Minerva staat ze Ulysse bij en stelt ze de weddenschap voor die hij van de drie vrijers zal winnen. Haar partij vergt een beweeglijke en getrainde stem.

We keken naar Il Ritorno met een grote glimlach die bijna tot onze oren reikte. Geen idee of dat oorspronkelijk ook de bedoeling was van dit “dramma in musica”. Het muziekdramatische moet immers meermaals zijn meerdere erkennen in het frivole tot zelfs komische.  Wie dacht dat de kitsch na Kylies doortocht in het Sportpaleis in Antwerpen verdwenen was, had het mis.  Deze gouden adelaars, paarden, opspringende vissen, en neerdalende goden moesten weinig onderdoen voor het spektakelgehalte van de Australische popkoningin.  Alleen die waterfonteinen, die misten we nog in de Vlaamse Opera…

< Bert Hertogs >