Recensie Fase, four movements to the music of Steve Reich 1982

Met Fase toetst Anne Teresa De Keersmaeker haar vroege werk, de eigen danstaal met haar eigen woordenschat aan het heden. En wat blijkt? Haar danstaal heeft de tand des tijds volledig doorstaan. Dat Beyoncé haar choreografie in de videoclip “Countdown” liet baseren op “Rosas danst Rosas” uit 1983 en Achterland uit 1990 zegt op zich al genoeg. Ook Fase waarmee de Belgische choreografe – toen 22 – haar bakens uitzette en doorbrak, op de minimalistische muziek van Steve Reich blijft verbazen.

Reich’s Piano Phase uit 67, Come Out uit 66, Violin Phase uit 67 en Clapping Music uit 72 lenen zich perfect om choreografie in dialoog te laten gaan met muziek die niet louter repetitief is, maar net lagen toevoegt. Muziek die in de overgangen op zoek gaat naar een nieuw evenwicht. Het ritme mag dan wel opvallen, elk werk heeft zijn opbouw naar een climax. Belangrijk is daarbij de frasering, de nuance die Reich in zijn composities stak. De Keersmaeker bleek als twintiger al over een zeer goed analytisch vermogen te beschikken om de structuur uit een compositie te halen en deze visueel te onderlijnen. 

Zo deelt de choreografe het half uur durende “Piano Phase” op in 3 fases. Een waarbij ze met Tale Dolven achteraan voornamelijk cirkelvormige lijnen trekt. Vaak mooi synchroon, dan weer in een vloeiende beweging dezelfde passen in spiegelbeeld tot elkaar dansend. Spanning creëren ze door het zwaartepunt op de tenen te leggen. Van daaruit scheppen ze dynamiek om  een nieuwe golvende beweging in te zetten. Wat als choreografie in het begin puur vormelijk oogt - de witte schoentjes, sokjes en meewapperende jurk verwijzen tevens naar de overgang van meisje naar vrouw – krijgt op den duur een emotionelere lading mee. De bewegingen die vaak van rechts uit (de rechterarm) vertrekken worden vinniger, temperamentvoller. Een pure test op uithoudingsvermogen is het. De Keersmaeker heeft het bij momenten knap lastig. Even doorbreekt ze helaas de vorm door met haar rechterhand aan haar neus te komen, wellicht om zweetdruppels weg te vegen. De intensiteit van de dans wordt opgedreven in het midden van het podium en wanneer het duo helemaal vooraan het podium komt. De cirkel is helemaal rond wanneer de vorm terug de bovenhand haalt in de dans en de dubbele schaduwen opnieuw verschijnen op het achterplan. 

Reich gebruikte voor “Come out” een sample die zich herhaalt. De Keersmaeker plaatst zich met Dolven op een kruk. Alle bewegingen die zich concentreren op handen en armen, gebeuren dus vanuit een zithouding. Ook hier gaat de choreografie crescendo, en vertrekt het duo vanuit rechts, waarna uiteindelijk beide armen en handen tegelijk zwaaien, en de performers zich groot, dan weer klein maken door voorover te buigen. Eindigen doen ze met een rechterarm en vuist die een kleine, korte stuiptrekking doet terwijl de hanglampen boven de krukken uitgaan. De sfeer: agressie, seksualiteit en woede zitten in de actie die naar een ondervraging in een politiebureau verwijst. Impliciet is dat namelijk ook aanwezig in Reichs “Come out”. 

“Violin phase” springt er uit om zijn vinnigheid, zijn vrouwelijkheid waar kinderlijkheid, adolescentie en volwassenheid in elkaar verweven zijn. Aanvankelijk is de belichting uiterst zuinig met een gerichte spot die zacht schemert boven het gelaat van de Keersmaeker. Geleidelijk wint het licht aan terrein op het podium tot de spots een cirkelvorm doen verschijnen. Bewegingen die De Keersmaeker met een stijf gehouden rechterbeen- en voet uitvoert, verwijzen naar de “Piano phase” waar de rechterarm een vergelijkbare beweging deed. Speelsheid zien we dan weer wanneer eerst onschuldig de jurk in de dans opwaait en het onderbroekje toont. Later valt op dat het geen toeval is, maar deel uitmaakt van het spel. De schaduw van De Keersmaeker op het witte doek accentueert de cirkelvorm. Ze zet haar linkervoet op het middelpunt van de cirkel die op het podium schijnt om met haar rechter een zwaaibeweging uit te voeren. Hier en daar springt ze voor het eerst ook in de voorstelling en benadrukt ze daarbij de hoog-laag verticale beweging. Uitmuntend, intens en knap in zijn vele facetten. 

De Keersmaeker en Dolven trekken tijdens het repetitieve handgeklap van “Clapping hands” een diagonale lijn over de scène. Vertrekken doen ze rechts achteraan. Hier is het lijnenspel strakker, voornamelijk gericht op rechte lijnen. Met gebogen knieën staan beiden op hun tenen en zwaaien met de handen. Opnieuw tekenen spots hun silhouet op het witte doek dat een link legt met de openingsfase. Op het einde komen de dames onder de hanglampen die we al te zien kregen bij “Come out”. De verbinding met alle fasen en zoektocht naar het eigen lichaam wordt afgerond met als middelpunt die magnifieke solo in “Violin phase.” 

< Bert Hertogs >