Recensie Parsifal

Amfortas is gewond, enkel een reine dwaas kan hem redden door de speer van de Graal in de wonde te brengen. De Wereld van de Graal is zeer ascetisch en mannelijk. Het reinigen van de voeten van kinderen staat als ritueel op zich. Het doet wat aan jaren ’60 - ’70 denken: op kostschool, in internaten, zelfs vakanties van katholieke jeugdorganisaties waar volwassenen min 12-jarigen wassen. Andere tijden waren dat. Nu kom je er niet mee weg om dat te doen bij de hedendaagse, erg mondige kids. Met een ongemakkelijk makende zorgvuldigheid, kalmte, slow motion suggereert de Duitse regisseur Tatjana Gürbaca meer dan we zien. Wat vooral opvalt: de kindjes in hun wit broekje en onderlijfje ogen erg kwetsbaar. Daar tegenover staat de wereld van Klingsor waar genot en lust wel kan. Parsifal wordt er door vrouwen verleid. Allemaal willen ze hem. De interne concurrentie is groot.  Hij zal ze allemaal afwijzen. Parsifals missie: de Speer die Klingsor gestolen heeft terugbrengen. Enkel Kundry kan zich in beide werelden begeven.

Gurnemanz vertelt in de eerste akte wat er vooraf ging. De hogere Liefde, het ideaal toont Richard Wagner. Maar vooral, met Pasen in het verschiet, trekt de regisseur meer dan ooit de lijn van het sacrale, van de symboliek, de religieuze verwijzingen. Het bloed dat naar beneden vloeit op een witte muur,  het lijden van Christus. Parsifal zal de man zijn waarop de wereld wacht, de Verlosser zeg maar. Zijn tocht naar Amfortas met een lange metalen staaf, verwijst naar de kruisweg van Jezus. Ook hij valt op zijn knieën.  De Graal is hier een zwangere vrouw (Maria Magdalena), waarbij de regisseur mee in de symboliek en het idee stapt van de Da Vinci Code dat Christus’ bloedlijn is verder gezet.

Parsifal haalt de Speer bij Klingsor. Centraal in het rijke muzikale palet van Wagner, klinkt op cruciale momenten ook een oude staande klok door wanneer de dag des Oordeels aangebroken is. Verder valt op dat naar het einde van elk bedrijf de troms en pauken komen opzetten en de muziek epische, grootse momenten kent. Niet toevallig wordt dan de (nakende) Verlossing bezongen, het laatste Avondmaal (wijn en brood), het zuiveren van zonden (vergeving vragen/biechten en doopsel) om ten slotte te eindigen met het Offer.

Visueel ondersteunt de regisseur sacrale momenten door solisten en koor erg traag/in slow motion te laten bewegen bij de onthulling de Graal. Liefdevol wentelen mannen zich rondom de zwangere vrouw heen. Het kinderkoor en de mannen bezingen de gelukzaligheid in het geloof. Strijkers en houtblazers ondersteunen.

Zagen we twee jaar terug nog Romeo Castelucci  in de Munt kiezen voor de Shibari, een Japanse vorm van bondage om het rijk van Klingsor te tonen met naakte vrouwen, dan opteert Gürbaca hier voor vrouwen met een hoek af. Een erg witte omgeving, opnieuw met porseleinen badjes, en allerhande oude stoelen, geven een “One flew over the Cuckoo’s Nest” gevoel. Een oudje heeft een pop in de hand. Verwijst men hier naar dementie? Gürbaca houdt het zedig, haar Bloemenmeisjes zijn getooid in ondergoed, doen nylonkousen zeer traag en zorgzaam aan. De sensualiteit van het aankleden. Eenmaal hun jurk aan, doen ze die tot boven de knie omhoog om Parsifal voor zich te winnen. Lukt niet. Het mondt uit in een visueel sterk trek en sleur-spel tussen de vrouwen die allemaal Parsifal willen. Parsifals trui wordt gevouwen zodat het op een kinderpop lijkt. Wanneer Kundry hem kust en zijn naam zegt, ontdekt ie weer zijn ware opdracht. De Speer van Klingsor heeft geen macht meer op hem. “Laat je door mij beminnen ,godgelijke, dan zul je ook aan mij verlossing  brengen” vraagt Kundry. Maar hij wijst haar af: “Ga heen onzalige vrouw”.

In het derde en laatste bedrijf verwijst de opera duidelijk naar Johannes de Doper. Parsifal doopt Kundry.  Gurnemanz antwoordt op Parsifal “Dat is de tover van Goede Vrijdag heer!”  Ook dan horen we de klokken: de symboliek van het uur dat aangebroken is. De zegening wordt dan ook muzikaal begeleid met de nodige plechtstatigheid: koperblazers en troms/pauken. Dwarsfluit en andere houtblazers horen we op het voorplan bij de Verlossing van het Kwade en de Zonde. Het einde toont Parsifal die de nieuwe Graalkoning wordt en een  harnas aankrijgt. Ook hier suggereert Gürbaca visueel veel meer, als we het in een headline zouden samenvatten: “Parsifal van kruisweg naar kruistocht”. Kundry zal na een eerste poging waarbij ze haar polsen oversneed, een tweede keer neervallen.  Dit alles lijkt een happy end: de held heeft gewonnen. Maar wie verder denkt, ziet dat de band tussen de twee werelden is verbroken, dat het spanningsveld tussen de twee werelden, de ene van de moraal en de andere van de zinnelijkheid nog steeds bestaat. En dat een nieuwe clash niet uit te sluiten valt gezien het harnas van Parsifal.

Na Castelucci’s regie in de Munt twee jaar terug, zagen we er eerlijk gezegd tegenop om naar Parsifal te trekken. Dat beeld is nu bijgesteld, al blijft opera  een lange zit. Een consequent gebruik van veel wit licht versus rood bloed zien we door de ganse productie. We zien koorleden naar boven kijken in wereld van de Graal, een verwijzing naar transcendentie, het Hogere. Deze regie ligt ons dus heel wat beter dan die van Castelluci. Maar het blijft een trage vertelling, en de opera geeft weinig mogelijkheden om te acteren. Los van de tamelijk statische enscenering, kunnen we de sterke beelden, en vooral ook de erg goede cast (de Servische tenor Zoran Todorovich als Parsifal, Kundry, subliem neergezet door de Amerikaanse mezzo Susan Maclean, de Duitse bas Georg Zeppenfeld als Gurnemanz , onze eigen Belgische bas-bariton Werner Van Mechelen in de lijdende rol van Amfortas dat hem zeer goed ligt) en de prestaties van het koor en kinderkoor van de Vlaamse Opera zeer goed smaken. De ganse opera wordt gedragen door een erg goed en vlekkeloze lezing van het orkest van de Vlaamse Opera geleid door de Israëlische dirigent Eliahu Inbal.

Dit is de Vlaamse Opera op zijn best.

< Bert Hertogs >