Recensie Cosi fan tutte

Vorig weekend lazen we pas in een gespecialiseerd blad dat vrouwen wanneer ze dertiger zijn het meest kans hebben om een scheve schaats te rijden. Op hun vijfendertigste zou een vrouw de beste seks uit haar leven meemaken. Ook Michael Haneke, de Oostenrijkse regisseur die onlangs nog met zijn film Amour (2012) een Oscar in de wacht sleepte voor beste buitenlandse film en ook een Gouden Palm in Cannes in ontvangst mocht nemen, heeft begrepen dat de Mozartopera Così fan tutte (zo doen alle vrouwen) nog steeds niets aan actualiteit heeft ingeboet. Ontrouw als thema, de beweegredenen en wat een psychologische ravage het kan aanrichten toont de regisseur die zelf en psychologiediploma bezit in een erg sterke enscenering die non-verbale elementen toevoegt aan het libretto. Maar vooral: zijn solisten blinken solo en meerstemmig uit. Wat een knappe seizoensafsluiter in de Munt!

De regisseur draait de opera om. Terwijl het oorspronkelijk een opera is die opera seria invloeden in een opera buffo-context plaatst, zien we het nu in een seria context met subtiele humor in verweven. Dat is op zijn zachtst gezegd een straffe keuze. Haneke stelde een schitterende cast samen met erg goede solisten die de partituur van Mozart alle eer aan doen, in solo’s, duet, trio, kwartet, kwintet, sextet. Daarvoor tekenen de Duitse sopraan Anett Fritsch (Fiordiligi), de Italiaanse mezzo sopraan Paola Gardina (Dorabella), de Duitse bariton-bas Andreas Wolf (Guglielmo), de Argentijnse tenor Ferrando (Juan Francisco Gatell), de Zweedse sopraan Kerstin Avemo (Despina), en de Britse bas-bariton William Shimell (Don Alfonso). Voor alle solisten, behalve die laatste twee, is het trouwens de eerste keer dat ze op het podium van de Munt staan. Shimell werkt niet voor de eerste keer met de bekroonde regisseur samen: in de film Amour speelt hij immers de rol van Geoff.

Hanekes Così fan tutte, dat zijn tweede operaregie is – in 2006 sneed ie in Parijs nog Don Giovanni van Mozart aan - , suggereert trouwens meer dan er zuiver in het libretto te ontdekken valt: een (kortstondige) affaire of zelfs een relatie tussen Don Alfonso en dienster Despina. Heerlijk is Shimell in het acteren. Wanneer de koppeltjes überverliefd doen in het begin van de voorstelling (met een aanstekelijk speelse Fritsch die zich wentelt rond haar geliefde en hem zachtjes op de neus tikt onder andere) zien we hem de hand tegen het hoofd doen. “Oh my God” zien we hem denken. Meermaals draait hij met zijn ogen wanneer de geliefden denken dat de andere trouw zal blijven. Dan weer kijkt hij met de ogen in de hoogte. De vrouwen zijn steeds aanwezig wanneer Don Alfonso zijn manipulaties uit de doeken doet. Dat geeft de voorstelling iets ambigu. Spelen de vrouwen simpelweg het spel mee en weten ze dus wat er bekokstoofd wordt? En in welke mate zijn ze manipuleerbaar?

Despina heeft een wit zijden jurkje aan die haar tepels benadrukken. Het zou ons verbazen mocht de kostuumafdeling daar geen knipoog gelegd hebben naar Anne Hathaway die op de red carpet van de Oscars hetzelfde voor had. Haneke speelt ook met de tijd. Het nu en de tijd van Mozart. We zijn op een chique housewarming party waarbij erg veel genodigden verkleed zijn, op zijn Achttiende Eeuws (de opera dateert van 1790) met pruiken en kledij uit die tijd. Hilarisch wordt het wanneer in de openingsscène al meteen een man in 18^de eeuws kostuum een gsm bovenhaalt op het grootse wat klassiek aanvoelende terras van een buitenverblijf. Wie plaats en tijd nog niet doorheeft in het begin van de opera denkt meteen dat Haneke al een continuïteitsfout maakte. Niet dus. Wanneer de hippe met fel wit belichte barkast (met sterke drank) open gaat, contrasteert dit alweer met de witte marmeren klassieke vloer. Erg knap is de belichting die van middagzon tot de nacht gaat met het warme licht van het haardvuur binnen.

Ferrando en Dorabella zijn een koppel. Zij draagt de broek, komt eerder zakelijk over terwijl het tussen Guglielmo en Fiordiligi er passioneler en speelser aan toe gaat. De heren gaan met Don Alfonso een weddenschap aan, zullen als soldaat zogezegd opgeroepen worden voor de oorlog en vermomd (bij Haneke is dit erg doorzichtig met valse snorren) de verloofde van de ander proberen te veroveren. Volgens hen lukt dat niet. Maar vermits de verveling toeslaat bij de vrouwen, Despina op hen inpraat dat de heren al lang gesneuveld kunnen zijn en ze het er best ook van mogen pakken (wie zegt dat de heren zelf niet aan het recruteren zijn?) brokkelt hun trouw af. 

Beiden weigeren aanvankelijk weliswaar op de avances in te gaan van de “vreemdelingen“. Tot Don Alfonso zegt dat het vrienden van hem zijn, ze welstellend zijn en ze zogezegd gif innemen omdat hun liefde onbeantwoord blijft. Opnieuw speelt Haneke met de veranderde tijdsgeest. “Dokter” Despina zal de heren van hun “gif” verlossen door een tabletcomputer op hun blote borst te leggen en als defibrillator te gebruiken.

Beetje bij beetje slaat de manipulatie aan. En het vuur wordt uiteindelijk bij nacht zowel letterlijk als figuurlijk aangewakkerd. Groter kan het contrast niet zijn met de fel witte belichting van de spots in het plafond, die de ruimte plots omtovert in een zakelijke omgeving wanneer het bedrog aan het licht komt. Maar meer dan we totnogtoe in andere producties zagen,  zien we Don Alfonso hier ook als manipulator van Despina. Zij speelt het spel mee (en niet alleen om financiële redenen). 

Dorabella zwicht als eerste voor de verleidingen. Opvallend, want net zij zingt een wanhoopsaria “Smanie implacabili”. Fiordiligi worstelt het langst met gewetensproblemen. Haar eerste aria “Come scoglio” toont al duidelijk dat ze een gewetensvolle vrouw is. Ze geraakt ontdaan in “Per pièta, ben mio, perdona” maar zal uiteindelijk ook zwichten voor haar minnaar bij “Abbracciamci, o caro bene”.

Beide heren zijn gekwetst en kunnen niet geloven dat ze de weddenschap verloren hebben. Daar waar veel producties kiezen om een happy end te tonen, kiest Haneke voor een open einde. Een trekken en duwen van de hoofdpersonages. Ontrouw zijn, is sneller gebeurd dan de complexe situatie nadien ontward.

Laat het daarom zijn dat we mannen en vrouwen, dertigers, jonger en ouder deze Così fan tutte zeer sterk aanraden.  Prachtproductie. Prachtopera. Prachtmuziek.

< Bert Hertogs >