Recensie Candide

Met Candide van Leonard Bernstein (bekend van West Side Story) sluit de Vlaamse Opera wat ons betreft een bewogen heavy operaseizoen af. La Traviata in de Munt, Tragedy of a Friendship in de Vlaamse Opera, … het waren producties die lang nazinderden, ervoor zorgden dat we lange tijd van de melk waren en waarbij we in sommige gevallen enkele dagen nodig hadden om tot rust te komen. Met een herneming van de komische operette uit 2009 in een regie van de Brit Nigel Lowery, naar de satire van Voltaire, stuurt dat laatste operahuis ons de zomer in. Lichtvoetig, luchtig, maar dan met een scherp kantje.

Is de mens van nature goed? Die vraag staat centraal in Candide. Hij leert samen met Cunegonde (de Amerikaanse sopraan Leah Partridge) en Maximilan (de Engelse bariton Andrew Ashwin) dat we in de beste der werelden leven. Maar tijdens zijn jonge leven zal die naïviteit al snel op de proef gesteld worden.  De Amerikaanse tenor Michael Spyres herneemt zijn hoofdrol. Ook de Schotse acteur Graham F. Valentine is als Pangloss en Martin opnieuw van de partij. Hoewel hij duidelijk geen geschoold zanger is, legt ie wel extra accenten in de toon die hij zet. Gevoel voor overdrijving is hem niet vreemd wanneer ie zowel de leerkracht/jezuïet die Paquette in de kast praktijkles voorlichting geeft en blijft verkondigen dat de mens goed is, als wanneer ie later als Martin in het stuk de pessimist mag uithangen die net het tegenovergestelde stelt.

Dat maatschappijkritische plaatst Lowery in een over the top-enscenering die wat weg heeft van Monty Python. Absurd dus. Het verhaal gaat er dan ook lichtjes over met allerlei omzwervingen, personages die sterven en wonderwel opnieuw tot leven komen. Zo surrealistisch als een stripverhaal met andere woorden. Stagehands komen met decorstukken aandraven wanneer Cunegonde in een Parijs bordeel belandt en er een prachtige aria (Glitter and be Gay) mag zingen, waarvoor ze verdiend applaus in ontvangst mag nemen. Net daarvoor zien we een tussenact van twee rijdende toiletpotten. Een vette knipoog is dat naar het ballet, dat vaak de taak in de opera kreeg om tijdens een tussenspel op te draven.

Candide lijkt dus steeds onderweg, maar blijkt richtingloos.  De eindconclusie is erg nuchter: er rest ons niets anders dan te werken, al is het maar omdat het de enige remedie is tegen het drievoudige kwaad: verveling, ondeugd en behoeftigheid.Maar ook dan nog is het cynisme in de partituur en libretto niet ver weg. Hebben ze dan hun stulpje, in een desolaat appartementsblok, dan blijven er natuurkrachten die ook dat geluk van de een op andere dag kunnen kapot maken. In februari zagen we nog wat een impact een meteorietinslag in Rusland kan hebben. Kortom: er zijn geen zekerheden in het leven. Op zich geen aangename boodschap want iedereen houdt graag van wat houvast, van zijn comfortzone, maar wel erg ludiek verpakt.

Een stem op band vertelt én levert droog Britse commentaar op de handeling van de personages en hun lot. Maatschappijkritiek is er op de verkleutering van de massamedia (we zien Bumba op TV), live verslaggeving door tv-journalisten, ook de kerk, bankiers en het ganse economische stelsel moeten het ontgelden. Corruptie, hypocrisie, van twee walletjes eten, … Candide toont het. In welke mate kent de mens dus een vrije wil? “Free Willy” zien we op een spandoek van enkele demonstranten wanneer de politie vanuit de operazaal ingrijpt. Vraag is en blijft dus of een in het nauw gedreven orka zo maar over een brede golfbreker kan springen, zijn vrijheid tegemoet in de wijde oceaan. Zijn we gevangen in ons eigen lot en mag ons wereldbeeld zoals Voltaire stelt niet al te optimistisch zijn omdat die Gods goedheid in twijfel trekt? “Optimisme is de waanzin om vol te houden dat alles goed gaat, ook al gaat het slecht.” stelt ie als antwoord op de Duitse filosoof Leibniz. Net die vragen:  het (nood)lot, vrije wil, impact van de Goden, … zijn thema’s die al eeuwenlang het theater- en operaleven bepalen. En dat zal wellicht nog een tijd zo doorgaan.  Ook volgend seizoen.

< Bert Hertogs >