Recensie Tosca

Geen noot te veel. Geen decorstuk te veel. Tosca (naar het theaterstuk La Tosca van Victorien Sardou) in de Vlaamse Opera is hét perfecte huwelijk tussen de prachtige muziek van Puccini en een minimum aan decorelementen. Semiscenisch noemt de Vlaamse Opera dat. Technisch gezien kan dat wel correct zijn, toch verdient de regie van Frans Willem de Haas eerder de term gestileerde scenografie of minimalisme.  Dat de Haas erg goed opgelet heeft als regieassistent van Robert Carsen toen die eerder voor het huis een Puccini-cyclus (met onder andere een sublieme La Bohème die we 12 jaar geleden zagen) afwerkte, zag je dan ook van het begin tot einde.  Een Tosca om door een ringetje te halen dus: oprecht, menselijk, hartstochtelijk en een die met een minimum aan scenografische middelen een maximum aan effect genereert.

Een driehoeksverhouding  die – zoals wel vaker gebeurt - fout afloopt. Daarover gaat Tosca waar twee mannen (kunstschilder en revolutionair Mario Cavaradossi) en Scarpia (hoofd van de politie) op verliefd zijn.  Thema dit seizoen in de Vlaamse Opera is Fatal Attraction,  naar de Amerikaanse thriller uit 1987. Liefdes die verkeerd aflopen én telkens een verwijzing naar de zevende kunst, de film, zien we verweven in de producties. Verwees Tristan und Isolde nog naar de B films, dan is bij Tosca de film noir aan de beurt. En net die keuze past Tosca als gegoten. De film noir zien we onder andere in het folteren en later fusilleren van Cavaradossi (dat gebeurt buiten beeld) of in de manier waarop Tosca nadat ze Scarpia vermoord heeft, het wapen meeneemt, de jas aandoet, hoed opzet, en in alle rust de scene afgaat.

De Haas’ regie is sober van het begin tot het einde, en baadt  – net zoals Carsen dat eerder deed – in zwart en wit.  Slechts een paar elementen krijgen kleur mee: het geschilderde oog (meer dan het oog uit een portret waar het libretto naar verwijst, is het ook een verwijzing naar “God ziet alles”), de whisky, de wijn, de kapotgeslagen trofee in het tweede bedrijf waar een fallussymbool uit komt (dat tevens dienst doet als wapen zodat Tosca de sadistische Scarpia ermee kan vermoorden) zijn enkele van de weinig opvallende kleurtinten die we te zien krijgen.

In die minimale setting, legt Glen D’Haenens die voor de belichting tekende, op een erg intelligente manier accenten. God is in het eerste bedrijf aanwezig via een fel witte lichtbundel die op een oog schijnt. Achterin zien we een schim van een Mariabeeld waar Tosca haar bloemen legt. In het tweede bedrijf plaatst de regisseur er een vintage micro die verwijst naar de job van het hoofdpersonage (Tosca is zangeres) én naar de tijd van de film noir. In het derde bedrijf zien we er leegte. Dat is ook hetgene wat overblijft na de opera.

In de regie van Frans Willem de Haas zien we stoelen op elkaar, een trapladder (die dienst doet als preekgestoelte voor de kardinaal én ladder voor de schilder Cavaradossi) in het eerste bedrijf. Net voldoende elementen geeft hij mee om de schilderwerken in een kerk te tonen. Scarpia’s macht ontluikt en die zal volledig ontplooien in het tweede bedrijf. Daar is de setting zakelijk, kil, een bureau, een wachtruimte zien we. De lijnvoering is strak. Helemaal uitgepuurd tot het minimum is het derde bedrijf waar de opgesloten Cavaradossi alleen op een bank ligt, een witte spot gericht op de podiumvloer verraadt dat ie dicht bij de dood aanzit. Daardoor verkleint D’Haenens meesterlijk de scène en komt de eenzaamheid van het personage extra uit de verf. Wanneer er weer hoop is en Tosca met de brief van Scarpia op de proppen komt, gaat de kil witte belichting synchroon met het orkest dat terug hoopvolle melodieën laat horen, over in zacht geel: die van de (valse) hoop.

We zagen cast B aan het werk in Antwerpen. Maar wie denkt dat een B cast minderwaardig is, heeft het mooi mis. Een gi-gan-tische prestatie van de Amerikaanse bariton Gregg Baker (als Scarpia) zagen we. Toegegeven, de man heeft een prachtige rol met verschillende lagen. Hij kan van charmant over gaan in wreedheid en manipulatief uit de hoek komen in één beweging.  Plus: hij is een meester in non verbale communicatie. Wat een priemende blik kan die zanger uitsturen. Hij doet trouwens qua looks wanneer ie rechtsachter op komt denken aan een jonge Morgan Freeman. 

De Russische sopraan Olga Romanko schittert in haar door Maria Callas populair gemaakte aria Vissi d’arte (Ik leefde voor de kunst. Ik leefde voor de liefde!) wanneer ze zich tot God richt net voor ze de moord begaat op het einde van het tweede bedrijf. Wanneer ze het toneel af gaat na de moord, is dat op zo’n film noir-manier dat het smullen om zien is. 

De Oezbeekse tenor Najmiddin Mavlyanov (als Cavaradossi) schittert dan weer in zijn door Pavarotti populair gemaakte aria “E lucevan le stelle” (de sterren lichtten op) waarbij hij weemoedig terugdenkt aan de liefde die hij voelt voor Tosca. Die aria kondigt Puccini al vroeg in het derde bedrijf aan via een instrumentale versie voor de strijkers

Het koor blinkt dan weer op het einde van het eerste bedrijf uit in het Te deum. Hier horen we wat grand opéra. En het orkest? Ja, dat gaat alweer subliem om met de partituur van Puccini, een erg snelle partituur trouwens: enkele akkoorden, het doek gaat open en het verhaal dat zich afspeelt over 24 uur, begint. No non sense dus: we zitten meteen in het verhaal en het zal ons door zijn emotionaliteit niet lossen. Het orkest van de Vlaamse Opera brengt het minutieus, snel, met veel gevoel voor dynamiek en toonzetting en een rits religieuze verwijzingen (harp, buisklokken, …). Als er iets is dat deze erg straffe Puccinipartituur het best tot zijn recht doet komen, dan is het wel die sobere enscenering.

Less is more. Bravo.

Cast B speelt en zingt Tosca nog op 8, 10 en 13 november 2013 in Antwerpen. Op 20 (première) en 23 november 2013 staan ze in Gent op de planken.

< Bert Hertogs >