Recensie Les Mamelles de Tirésias

Een opéra bouffe als Les Mamelles de Tirésias – die de Munt opdraagt aan Eva Ganizate die de rol van La Grosse Dame had moeten vertolken maar nog voor de repetities om het leven kwam door een verkeersongeval - leunt sterk aan bij wat we tegenwoordig een musical noemen. Niet alleen omwille van de dialogen – het werk is niet doorgecomponeerd -  ook door het luchtige karakter, een vroege vorm van absurdisme, en stevige maatschappijkritiek. De Munt bracht de versie die in oktober 2012 op het Aldeburgh festival in première ging naar Brussel. Met Emily Hindrichs die tekende voor de arrangementen naar Benjamin Brittens versie voor twee piano’s en 12 zangers dat op zijn beurt gebaseerd is op de originele muziek van Francis Poulenc. Niet zelden zien we in oude MGM- musical films uit de jaren ’40 dansnummers in een bar, en dus koos regisseur Ted Huffman om de handeling in deze locatie te laten doorgaan.

Een brede lange houten toog, wit-zwarte tegels op de vloer en ronde witte lampen aan het plafond. Meer is er naast de kostuums uit die tijd niet nodig om de naoorlogse sfeer weer te geven en de tijd van de variétéshows op te roepen in de Malibranzaal. Al kon de Munt gerust nog verder gaan door er een ganse beleving van te maken en geen standaardtribune te plaatsen zoals ze nu deed, maar ronde tafels met een lampje met lampenkap in het midden, de gasten daar rond te zetten en drank te serveren. Het zou perfect in de tijdsgeest van toen passen. 

Op de scène zien we paraplu’s – de verwijzing naar Singing in the rain is niet ver weg – met glitterconfetti die uit een van de regenschermen komt. Op het einde van de eerste act, gaan de zangers achter elkaar staan of hurken en wapperen de handjes terwijl in het tweede deel de confettikanonnen worden bovengehaald. De knipoog naar het genre wordt meer dan gesmaakt. Pianisten Roger Vignoles en Philippe Riga houden het tempo in de voorstelling strak en de scènes volgen zich in sneltempo op. Er gebeurt véél in een uurtje. 

Guillaume Apollinaire schreef de tekst in 1903, toch zou het duren tot de eerste Wereldoorlog – in 1917 - eer het, in een herziene versie, voor het eerst op toneel werd gebracht. Dertig jaar later, na de Tweede Wereldoorlog maakte Francis Poulenc er een opéra bouffe van. 

Les Mamelles de Tirésias (de borsten van Tirésias) gaat over Thérèse die er mooi genoeg van heeft om naar de pijpen te blijven dansen van de Echtgenoot (Le Mari, het personage heeft geen naam): “Vous ne me ferez pas faire ce que vous voulez. Je suis féministe et je ne reconnais pas l’autorité de l’homme.” Zogezegd zo gedaan doet ze haar schort uit, laat ze de baard en de snor groeien en zegt ze vaarwel aan haar borsten en aan haar man. In deze regie staan twee witte ballonnen die doorprikt worden daarvoor symbool. Vanaf dan gaat ze als Tirésias door het leven.

De tekst zit vol taalspelletjes en absurde humor die het surrealistische karakter tonen. Le mari: “Elle est soldat ministre merdecin”. Le gendarme: “Mère des seins”. Le mari “Ils ont fait explosion mais elle est plutôt merdecine.” Le gendarme “Elle est mère des cygnes”.  Thérèse verzaakt dus om zich voor te planten, dus moet Le Mari het maar op zijn eentje weten te klaren. Op één nacht maakt hij 40 049 baby’s. Wat competitie/bewijs/profileringsdrang is mannen nu eenmaal niet vreemd. 

40 049 Baby’s: dat zorgt voor menig concerto: “Je vais leur acheter des bicyclettes et tous ces virtuoses iront faire des concerts en plein air.” klinkt het. Een journalist uit Parijs interviewt hem “vermits hij een manier, een middel gevonden heeft zodat mannen kinderen kunnen maken.” Op de vraag hoe dat mogelijk is, antwoordt die “waar een wil is, is een weg.” “L’enfant est la richesse des ménages. Bien plus que la monnaie et tous les heritages.” klinkt het verderop nog waarop ie opsomt hoeveel zijn kinderen hem (gaan) opbrengen. 

Een zoon-journalist, dat is nog wat ontbreekt, vindt Le Mari zodat hij geïnformeerd door het leven kan gaan. Op zijn achttiende blijkt de zoon al een meester in chantage: “Si vous me donnez cinq cents francs. Je ne dis rien de vos affaires.” Waarop ie de nieuwtjes van de dag voordien vertelt. Le Mari: “Je connais maintenant suffisamment la journée d’hier.” waarop de zoon-journalist: “Je m’en vais afin d’imaginer celle de demain”. 

De tekst mag dan wel 100 jaar oud zijn, qua maatschappijkritiek, en dan zeker de passage waar de journaille even door de mangel wordt gehaald, is die nog hyper actueel. Interviews die nooit hebben plaatsgevonden, zaken die ingebeeld worden, woorden die in de mond van een ander gelegd worden, … ook in ons land is yellow journalism nog lang niet verdwenen, integendeel.   

Kunnen zo veel monden wel gevoed worden? klinkt het bij de bevolking. En dus wordt er een waarzegster bovengehaald. Dat blijkt de vermomde Tirésias te zijn. Ook hier verbaast regisseur Ted Huffman door eenvoudigweg een witte lichtbol naar beneden te laten komen, de lichtintensiteit te verhogen tegenover de andere aan het plafond opgehangen lichtbollen, waardoor die meteen erg functioneel als glazen bol kan dienen. 

Uiteraard kan een scheve opmerking van de Echtgenoot niet ontbreken over haar gebrek aan borsten. “Je me trompe Thérèse. Te voilà plate comme une punaise.” Hij doet haar twee nieuwe ballonnen cadeau die ze uiteindelijk laat opgaan. 

“Voortplanting is de ware bron van rijkdom” stelde ze als waarzegster. En dus gaat het gezelschap aan het werk en volgen er baby’s, ook bij de homostellen. Thema’s als gelijkheid tussen man en vrouw, (trans)gender en hetero/holebi-relaties in de hedendaagse samenleving kan je in Les Mamelles de Tirésias zien. Al wou de man die de Nederlandstalige introductie voor zich nam daar niet zo ver in gaan. 

Dé naoorlogse boodschap heet “Ga en vermenigvuldig u” die er vingerdik, want erg vaak herhaald, op ligt. 

Of om het te vertalen naar 2014: “Stel uw pensioen veilig, begin tijdig aan kinderen, zodat u later van een mooie oude dag kan genieten.” Dat nog geen enkel minister, verzekeringskantoor of reclamebureau daar is opgekomen … 

< Bert Hertogs >