Recensie Hamlet vs Hamlet

Hamlet vs. Hamlet is een bewerking van Tom Lanoye naar de tekst van Shakespeare. De auteur bewijst nog maar eens hoe wondermooi onze taal klinken kan zonder de rijm, en de stijl van Shakespeare oneer aan te doen. Maar, en dat is onze grootste bemerking, Lanoye en regisseur Guy Cassiers gaan wat ons betreft te ver in hun bewerking. Zowel Hamlet, Ophelia, Polonius, Claudius, Laertes als Gertrude vinden de dood in Hamlet. Hamlet doodt per ongeluk Polonius. Ophelia pleegt zelfmoord. Gertrude drinkt per ongeluk van de gifbeker die voor Hamlet bestemd is. Hamlet en Laertes verwonden elkaar met het zwaard waar het dodelijk gif op zit. Hamlet vermoordt Claudius wanneer Laertes het complot tegen zijn vermoorde vader opbiecht. Laertes sterft, Hamlet volgt. Dat is in een notendop de tol van de originele Shakespeare-versie.

Bij Lanoye doodt Hamlet Polonius per ongeluk. En daar stopt de parallel dan ook. Laertes is de serial killer in dit verhaal. Hij brengt zijn zus Ophelia, Hamlets moeder Gertrude én Claudius, Hamlets oom om. Daardoor legt het creatief duo de zinsverbijstering, de wraakzucht bij Laertes en komen beiden eigenlijk tijd te kort om het publiek te verklaren waarom Laertes dat in hun versie doet (onder andere uit wraak omdat zijn vader Polonius stierf). Plots wordt Hamlet (erg sterk gespeeld door Abke Haring overigens) een figuur die lijdzaam meemaakt wat ze moet meemaken. Ze doodt hier namelijk niet uit wraak, omdat een geest haar dat beveelt te doen, omdat haar toestand daarvoor zorgt. Neen, ze doet dat in deze voorstelling ofwel per ongeluk (Polonius) ofwel uit zelfverdediging/zelfbehoud ( met de suggestie dat ze haar vrienden Rosencrantz en Guildenstern heeft omgebracht). De ganse kern, de opgebouwde spanning, het verstikkende van donkere gedachten,en de gevolgen ervan … dat neemt het duo weg. In deze versie bestaat ook plots het begrip zelfmoord niet meer.

Wel is er het ambigue, het androgyne van Abke waarmee Cassiers speelt. Een opgroeiende tiener is Hamlet. Een jongen die nog niet helemaal man is, maar ook niet meer een kind. Op dat vlak heeft ie Abke – met korte snit heeft ze altijd dat dubbele wat gehad – erg sterk gecast. Met haar bij momenten lage stem, prikkelt ze ons, maar het lijkt ook dat ze een verkoudheid heeft. Tijdens heftige passages wil de stem wel eens overslaan al blijft een van de strafste momenten die wanneer ze erg mannelijk Ophelia (Gaite Jansen) met de grond gelijk maakt en ruwweg afwijst. Jansen speelt een zeer overtuigende rol van het “meisje meisje” dat allemaal niet goed weet wat haar overkomt, dat van de übernaïeve onschuld. Het kind dat zich door haar eigen broer en haar vader laat misbruiken en vertellen dat een incestueuze relatie best ok is. Een kind dat zich laat inpeperen dat alle andere mannen (inclusief Hamlet) niet deugen en er slechte bedoelingen op nahouden. Het is alleen doodjammer dat ze zich niet van het leven mag benemen.

De geest van Yorick, de nar, de verdediger (met vurig pleidooi) voor de verbeelding, gespeeld door een immer bevestigende Katelijne Damen, is steeds aanwezig in het stuk al heeft ze niet zo gek veel tekst. Wanneer ze echter iets te zeggen heeft,  is dat zo afgemeten, zo haarscherp er op, dat de rol op zich bewonderenswaardig is net als die van Gertrude (Chris Nietvelt) trouwens. Yorick is voor regisseur Guy Cassiers ook de aanleiding om finaal Hamlet uit zijn eigen verhaal te rukken én te tonen dat het “maar” om toneel gaat. Op een gegeven moment krijgen we dus de laad-en losruimte van de Bourla te zien. Allemaal goed en wel, nieuw is dat niet, en het stoort zelfs in die mate dat het duo Cassiers-Lanoye té veel heeft willen steken in deze productie: én humor, én tekst, én visueel gaan, én theater in het theater,... En trop is … inderdaad. 

Claudius en Gertrude geven hun speech voor het volk door gebruik te maken van een microfoon. Dat zorgt voor die extra dosis hypocrisie. Wanneer Gertrude haar microfoontechnieken niet op punt staan, en ze ernaast praat, is de onbeholpenheid die we zo vaak zien in ons eigen vorstenhuis, niet ver weg. “Ik leid uw natie bij uw gratie.” klinkt het terwijl onder het podium vuilnis en dorheid woekert. “Er is iets aan het rotten in ons land.” herhaalt Hamlet meermaals doorheen het ganse werk. Een politiek statement dat anno 2014 nog steeds kan tellen.

Wie met de klas naar de Bourla afzakt, tijdens onze voorstelling zaten er opmerkelijk veel studenten in de zaal, kan een compleet verkeerd beeld krijgen van Shakespeare en Hamlet. Lanoye en Cassiers maken er een komedie van bij momenten. Niet alleen in de tekst van Guildenstern (Kevin Janssens) “wat is er Hamlet? Gooi het in de groep!” Maar ook in “de Muizenval”, het sleutelmoment uit het werk waarbij Hamlet via de toneelspelers publiekelijk de moord op zijn vader door zijn moeder en oom onthult.

Hier wordt er letterlijk poppenkast gespeeld, en imiteren Marc Van Eeghem en Kevin Janssens stemmetjes. Dat werkt dermate op de lachspieren dat de vorm de eigenlijke kern, de reden, het sleutelmoment volledig ondersneeuwt. Ook later komen ze terug als komisch duo als de twee grafdelvers waarbij Janssens de man mag spelen die een typische grap “Wie komt op de eerste plaats. Wat komt op de tweede plaats. Dat weet ik niet komt op de derde plaats.” niet snapt. Als Rozenkrantz mag Van Eeghem in het tweede deel – ja er is een pauze, die de spanningsboog helaas doorbreekt – het cruciale woord “instabiliteit” souffleren als het over de toestand van het hoofdpersonage gaat.

Of hoe enerzijds de declamerende tekst van Lanoye (serieux) en de humor (de luchtigheid die nergens voor nodig is) het geheel bij momenten inconsistent maken. Het doorzichtig podium, dat gelijk staat voor transparantie en gebrek aan privacy – alles wat aan het Hof gebeurt is publiekelijk – alsook de video”wall” die uit elkaar trekt, zijn slechts in beperkte mate functioneel. Het zuinige geluidsdecor van de hand van Diederik De Cock fascineert dan weer wél. Minutieus laat hij het klankbed binnensijpelen om de aandacht te trekken, en de spanningsboog te behouden. Op de scène is het smullen van wat de vier vrouwen: Abke Haring, Gaite Jansen, Chris Nietvelt en Katelijne Damen uit hun rollen halen. De twee duo’s zijn ook elkaars tegenovergestelden. Emotie versus ratio, zichzelf verliezend versus beheersd blijven, passie en onzekerheid versus afstandelijkheid en zekerheid, ondergaan versus de touwtjes in handen nemen en houden, jong talent versus klasbakken met ervaring.  Bij de mannen onthouden we dat Vlaanderen een nieuw komisch duo rijker is: Van Eeghem en Janssens. Of dat een verdienste is, laten we in het midden.

Er zijn of niet. Wat is het meest integer? Is Hamlet vs. Hamlet integer (aan het origineel)? Wij vinden van niet. Cassiers Romeinse Tragedies was vele malen straffer.

Los van onze opmerkingen voor deze productie, is de samenwerking tussen het Toneelhuis en Toneelgroep Amsterdam een verrijking omdat beide compagnies uit klasbakken bestaat. Nog tot en met 2016 staan er vier samenwerkingen op het programma, waarvan Hamlet vs. Hamlet de spits afbeet. We kijken uit naar wat komen gaat …

Hamlet vs. Hamlet speelt nog t.e.m. 13 juni 2014 in Vlaanderen en Nederland

< Bert Hertogs >