Recensie Romeo Castellucci met Go down Moses

Alle hypotheses zijn mogelijk en valabel om “Go down, Moses” te analyseren. Dat zegt regisseur Romeo Castellucci tijdens de nabespreking na de laatste voorstelling in deSingel. De titel van het werk verwijst naar een negrospiritual die op zijn beurt verwijst naar Exodus 7:16: uit het Oude Testament. Een song die Louis Armstrong ook coverde, en die gaat over bevrijding. God roept er Mozes namelijk in op om de Israëlieten te bevrijden van de slavernij in Egypte. In 1942 noemde William Faulkner zijn roman ook naar dit nummer. En nu haalde ook Castellucci de mosterd bij het lied.

Een opvallend zuinig applaus krijgt de voorstelling na een uur en twintig minuten. Vreemd, vermits het een erg sterk beeldende voorstelling is, waarvan de narratieve structuur erg duidelijk is, een structuur die weliswaar gefragmenteerd is. “SOS” is het woord dat al van bij de start van de voorstelling aanwezig is, zij het subtiel. Volgens Castellucci is er een fundamentele eenzaamheid terug te vinden in de Bijbel, er is geen plek voor liefde. Die fundamentele eenzaamheid, leegte, het desolate gevoel, het wachten op de redding, de verlossing trekt hij ook volledig door naar de voorstelling. Relaties zijn er louter functioneel.

Openen doet ie met een beeld waar enkele Joden rondwandelen in een zo goed als kale ruimte. “Ze doen niets” verklaart Castellucci achteraf. Hoewel de één een been zet tegen de romp van de ander en men elkaar lijkt te meten, gaat het hier over de Sjabbat (de wekelijkse rustdag in het Jodendom). Aan de muur hangt de afbeelding van een haas die gelijk staat voor angst, lafheid ook, een dier dat voor de vlucht kiest, het verlaten van God. Zeer ongewoon in deze context, want net in de Joodse cultuur is er een taboe over de afbeelding, en zeker die van God.

God openbaart zich in de vorm van een deeltjesversneller en heeft een dubbele functie. Hij neemt en geeft, creëert en vernietigt. Één vrouwenpruik daalt naar beneden, komt in de buurt van de machinerie, die het met zich meetrekt. Later volgen meerdere. Castellucci verwijst in de nabespreking naar het graf, de afbeelding én de religie die volgens hem – hij baseert zich daarbij op bevindingen van antropologen – door vrouwen ontstaan zijn. Weliswaar is er op de vraag wie de rotsschilderingen maakte: de man of de vrouw, geen eenduidig antwoord te vinden en blijkt er geen consensus onder wetenschappers.   

Op het doorschijnende doek – er is dus een vierde wand in deze voorstelling, maar die werkt wonderwel net in het voordeel van de voorstelling dan wel er tegen - zien we beelden van de kosmos, van kleine deeltjes ook die snel bewegen. Luide bijna noise achtige en gebalde geluiden begeleiden het. Oordoppen komen dus absoluut van pas bij deze voorstelling.

Dé cruciale scène is die van een vrouw die in een toilet van een café of andere horecazaak, bevalt. Heel wat bloedverlies zien we, de Joodse vrouw ziet af, de tegels kleuren rood, de toiletpot waaraan ze zich vastklemt ook. Behelpen doet ze zich met papieren tissues en toiletpapier. Tot een gast aan de deur klopt, en tegen de klink duwt. Een moment van spanning die tevens de eenzaamheid, de hachelijke situatie van de vrouw wiens zwangerschap/bevalling duidelijk niet aan het licht mag komen, onderstreept. Behelpen doet ze zich door het toilet door te spoelen en de handdroger in te schakelen om activiteit te laten horen aan diegene die aan de andere kant van de deur staat, terwijl we “Go down Moses” horen. Of hoe mensen in het dagelijkse leven ook soms gewoon theater spelen. Erg herkenbaar.

Smileys worden geprojecteerd van erg triest, over neutraal, tot blij. De tekens van die haakjes, die punt komma’s en streepjes doen ons niets in dit verhaal. Ze zijn zoals ze eigenlijk zijn: niets meer dan emotieloze tekens. Haar baby wordt niet in een mand gestoken en op de Nijl gezet zoals in het Oude Testament. Anno 2014 wordt Mozes in een zwarte plastic zak in een afvalcontainer gedropt. Bittere en harde realiteit dus. Al stelt zich meteen de vraag of zo’n baby wel overlevingskansen heeft. Opnieuw zien we het verlaten van God, van een profeet.

Wanneer ze op het commissariaat moet verschijnen, om te vertellen wat ze met haar baby gedaan heeft en waar die is, is de sfeer erg zakelijk, afstandelijk. Pas daarna mag ze naar het hospitaal. In een democratische context/een context waar mensenrechten gevolgd worden, is dat totaal ondenkbaar. Daar gaat men eerst naar het hospitaal, en volgt dan pas het verhoor. Castellucci doet ons dus meer dan vermoeden dat de omgeving een (dictatoriaal) regime is. Daar in het commissariaat begint de vrouw te ijlen en verwijst die trip naar de functie als profeet waarin ze de verlossing aankondigt, het einde van de slavernij, het omkeren van de zandloper een feit zal zijn.

Op muziek horen we de vrouw jammeren “ik zal zijn geschrei nooit meer horen” terwijl de verteltekst die op het doek geprojecteerd wordt, meldt dat euthanasie, abortus, moord, zelfmoord, enz. in het licht van Het Grotere Thema en de kosmos weinig voorstelt. Visueel zet de regisseur die stelling kracht bij door de vrouw onder de scanner te plaatsen. Het afschuwelijke en luide geluid dat levensecht is, ondergetekende kan er over meespreken, van zo’n MRI wordt loeihard door de luidsprekers gejaagd. Via de deeltjes ontstaan rotsen en zien we holbewoners hun leven leiden. Omgaan met het verlies van een baby, zien we. Een vrouw begraaft haar kind. Treurt even op een rots (gaat in foetushouding liggen) waarna ze de benen  opnieuw spreidt om opnieuw leven te creëren. Met handafdrukken op het doek beeldt de vrouw zich af en tekent met – we vermoeden bessensap – de letters SOS zoals die voor het publiek leesbaar zijn. Dit is dus onze SOS, ons verhaal: dat van de stilstand, van niets doen, de Sjabbat ook, waarbij volkeren en hun politici/religieuze of morele leiders zich in een (economische en politieke) impasse zetten.

Aangekomen in die context legt de moeder van Mozes zich op die rots, heeft ingebeelde seks, omarmt de leegte. Seks met Iemand (God?), niemand of een ander ingebeeld personage. Het licht dooft, als laatste blijkt er licht in de tunnel van de MRI-scanner. SOS. Wachten op het (nood)lot, een God, antwoorden van de wetenschap (al lijkt Castellucci ons vooral ook de beperkingen ervan te tonen) of helemaal niets (de illusie) zo uw levensvisie is. Waiting for God(ot).

Meer dan ooit vangt Castellucci het huidige wereldklimaat in “Go down, Moses”. Het kleurgebruik is koud, de handeling afstandelijk. De omgeving desolaat, koel. Een gebrek aan liefde. La profonde solitude. Bloedmooi. Wij zijn fan. Maar het publiek, dat een spiegel voorgehouden krijgt, kennelijk niet. Een open einde dus. Alle hypotheses zijn mogelijk en valabel om “Go down, Moses” te analyseren.

< Bert Hertogs >