Recensie Onvoltooid verleden

Gebaseerd op het gelijknamige boek van Hugo Claus brachten Jan Decleir en Tom Dewispelaere hun vertolking van “Onvoltooid Verleden”. Twee uur lang zaten we geboeid te luisteren naar de ondervraging van de geesteszieke Noël Catrijsse door de oude ex-commissaris Blaute. Er was al die tijd weinig of geen actie op het podium en toch wisten de taal van Claus en de vertelstijl van Tom Dewispelaere ons genoeg te prikkelen om de aandacht erbij te houden. De acteerprestatie zat hem dit keer in de kleine dingen die de rol van Noël zo geloofwaardig maakte.

Het stuk opende als het ware met een ode aan de stilte. Al van in de verte hoorden we Jan Decleir komen aanwandelen terwijl Tom Dewispelaere al op zijn stoel zal in de rol van Noël. Jan kwam langzaam het toneel opwandelen met in zijn hand een oude, geweven, rieten oma-boodschappentas. Hij wandelde in stilte naar zijn bureau, deed het lampje aan, hing zijn jas aan de kapstok en begon dan langzaam zijn tas uit te laden. Vervolgens nam hij  plaats achter het bureau en stak een sigaret op. En dan begon hij in een dossier te lezen en tussendoor de verdachte aan te kijken. En al die tijd werd er geen woord gesproken. De rust die deze scène uitstraalde, zette de toon voor de rest van de voorstelling. 

En dan kon het verhoor beginnen. Vanaf nu was het voornamelijk een monoloog van  Tom Dewispelaere die het verhaal vertelde vanuit het standpunt van Noël. De tussenkomsten van Jan Decleir als ex-commissaris Blaute dienden hoofdzakelijk om Noël terug op het juiste spoor te brengen en om hem aan te moedigen om verder te vertellen. Jan maakte van Blaute een erg stille, kalme, ietwat voorovergebogen, oude man die vooral sereniteit uitstraalde. 

Al vrij vroeg in het verhaal werd duidelijk dat Noël Catrijsse als klein kind van de tandem van zijn moeder was gevallen en daar niet ongeschonden onder uit was gekomen. Hij had er een hersenletsel aan overgehouden waardoor hij kampte met een geheugenstoornis en geregeld overvallen wordt door nachtmerries over vechtende honden. Tom speelde Noël dan ook als een personage met een reeks zenuwtics en een spraakgebrek. Hij leverde een geweldige acteerprestatie. Ook de houding waarmee hij op zijn stoel zat, voelde duidelijk wereldvreemd en emotieloos aan. Je zag gewoon dat er iets scheelde met Noël. En toch voelden we aanvankelijk erg veel empathie met deze sukkelaar eerste klas. Hij was de underdog die het slachtoffer is van de boze wereld die hem niet wil begrijpen: iedereen is tegen hem, behalve ex-commissaris Blaute. 

Tijdens het verhoor ontvouwde zich langzaam maar zeker een raar verhaal over een ex-vrouw, verdwenen kinderen, pesterijen op het werk, verdachtmakingen, corrupte notarissen en wraak. De naïeve vertelstijl van Noël werkte ontwapenend en ondanks zijn aandoening bleek hij een enorm oog voor detail te hebben. De schrijfstijl van Claus en het spel van Tom namen ons moeiteloos mee in het hoofd van Noël om de wereld vanuit zijn standpunt te zien. Zijn manier van vertellen en zijn commentaren waren vaak grappig en ontspannend. Zijn redeneringen waren eerder simpel en vaak gevoed door vooroordelen. Misschien dat ze daarom zo herkenbaar waren. En wanneer we ons goed en wel in zijn gedachten genesteld hadden, bleek Noël een pak minder onschuldig en naïef te zijn dan we hadden kunnen verwachten. Maar dat inzicht kwam bij ons, net als bij zijn slachtoffers, een beetje aan de late kant. Zoals zo vaak, zat het venijn in de staart. Ook wij hadden ons laten vangen aan die schijnbare onschuld die door Tom Dewispelaere zo sterk uitgespeeld werd. 

< Sascha Siereveld >