Recensie Pereira verklaart

Hoofdredacteur cultuurbijlage Lisboa is (dan toch) Charlie. Het zou een mooie kop zijn om “Pereira verklaart”, te verklaren. Maar toch zegt het te weinig. De nieuwe voorstelling van De Tijd dat de mosterd ging halen bij de roman van Antonio Tabucchi, danst op de slappe koord tussen humor – die heerlijke ironie, dat verfijnd gevoel voor cynisme – en ernst. Té veel ernst dat het grappig wordt. Pereira is dan ook een wat zielig figuur: een grijze muis die zich plooit naar de censuur van de dictatuur van Salazar in 1938 in Portugal. De bange, eenzame man concentreert zich dan ook op necrologieën, stukjes voor overleden auteurs. Veelal Franse schrijvers, en hij vertaalt hun werken ook. Dat zal uiteindelijk tegen hem gebruikt worden in een land waar het nationalisme aan terrein wint. Heerlijk om zien, en ook geen klein beetje herkenbaar, is dan ook de confrontatie tussen de directeur van de Lisboa (Mark Vandenbos) en Pereira (Lucas Vandervorst) over de redactionele koers die gevaren moet worden en het (nodige) bochtenwerk. Dictatuur of democratie, dat soort discussies blijkt immer actueel op een redactie: braaf meegaan met de flow (lees: jezelf meer embedden dan je lief is) of als een zalm tegen de stroom in zwemmen.

Pereira blijkt uiteindelijk toch over een stel ballen te beschikken en blijkt net als zijn cultuurbijlage minder apolitiek of onafhankelijk (“maar ik geloof wel in de ziel”) dan ie aanvankelijk – wat op lichte spot kon rekenen - beweerde.

“Pereira verklaart” of een variatie daarop is een zin die tot vervelens toe herhaald wordt in deze voorstelling. Lucas Vandervorst tekende voor de regie waarbij drie mannen (Wim Danckaert (dokter Cardozo/ Monteiro Rossi), Mark Vandenbos (o.a. in de rol van directeur) en hijzelf als Pereira) het verhaal vertellen, elkaar aanvullen én niet zelden de draak ermee steken, zij het subtiel, door een quote van de ander te herhalen. Saudade, de categorie van de geest, het fin de siècle-gevoel dat voor zelfmoorden zorgde: plaats en tijd bekritiseren de drie met geraffineerde humor. Vandervorst speelt Pereira, hoofdredacteur van de cultuurbijlage al klinkt dat veel betekenisvoller dan het werkelijk is. Pereira ís namelijk de cultuurredactie, hij is de enige.

Het publiek in de Bourla moet hartelijk lachen wanneer de productie het heeft over necrologieën, berichtgeving over het overlijden van een (belangrijk) persoon. Elke redactie heeft er al op de plank liggen van mensen die nog niet gestorven zijn. Die artikels wachten werkelijk op publicatie. Rossi brengt Pereira in de moeilijkheden met de politieke standpunten die hij verwerkt in zijn teksten wanneer hij de cultuurredactie “versterkt”. “Dit is toch niet publiceerbaar!” herhaalt de hoofdredacteur meermaals.  Maar hij houdt hem aan de slag, betaalt de man een loon uit, ook al verschijnt er niets. Rossi komt daarna in de problemen omwille van zijn neef en zoekt een schuiloord. Pereira die er tot dan toe een kleurloos leven op nahoudt, kan niet anders dan geleidelijk aan (in)gekleurder te worden en finaal ook kleur bekennen. Het lot van “een subversief element” na “een beleefdheidsbezoekje” in zijn huis leidt hem tot de publicatie van een kritisch opiniërend stuk over het regime dat ie via een list weet door te drukken. Het betekent weliswaar dat hij op de vlucht moet slaan. “Pereira verklaart” zo twee uur en een kwartier hoe hij tot die heldendaad kwam waar zijn omgeving verrast door werd.

“Pereira verklaart” lijkt door de vorm, drie vertellers, de manier waarop met herhalingen gespeeld wordt, en het ritme dat erg traag is, in zowat alles de jaren dertig te willen uitademen (ook in de muziek op de achtergrond). Dat maakt dat het een behoorlijke inspanning vergt van het publiek om de aandacht bij deze voorstelling te houden. Om kort te gaan: die visuele grap wanneer Pereira bij dokter Cardozo een dieetbehandeling volgt én in en algenbadje mag, komt naar ons aanvoelen wat laat. Tegen dan is de humor (via de vertelvorm) al een tijdje uitgewerkt.  

En waarom er verschillende hoge deuren achter elkaar staan met raamdecoratie – buiten dan om een traphal te suggereren – is ons een raadsel. Dit stuk, als het al zo’n decorstukken nodig heeft, moet het hebben van zijn minimalisme. De algenbaden en de humor er om, om maar iets te zeggen. Al de rest roept vooral de tijd van de jaren dertig op maar gek veel wordt er niet mee gedaan.  Zo veel deuren achter elkaar die verder compleet geen meerwaarde toevoegen, vinden we dus bizar. Benieuwd trouwens of die straks überhaupt wel in CC Brasschaat binnen geraken.

< Bert Hertogs >

Pereira Verklaart speelt op 28 februari 2015 in CC Brasschaat.