Recensie EMPEDOKLES

Friedrich Hölderlin werkte “Der Tod des Empedokles” uit 1798-1799 nooit af. Drie versies maakte hij, maar hij kwam steeds op een doodlopend spoor terecht. Een daarvan was de Griekse tragedie en dus het noodlot. Probleem: de Griekse filosoof Empedokles onthecht zich uit de samenleving, vindt zichzelf goddelijk en kiest om het tijdelijke met het eeuwige te ruilen door in de vulkaan Etna te springen. Dat kan je bezwaarlijk noodlottig noemen wanneer het hoofdpersonage zijn eigen lot in handen neemt. De Griekse tragedie blenden met Empedokles leidde dus tot een dood spoor. Ook de tweede versie van Hölderlin liep vast, en bij de derde stak hij er religieuze elementen in, Empedokles als de verlosser, de messias, profeet.  Theater Zuidpool waagt zich aan een vierde ontwerp, maar loopt op zijn beurt vast. De vorm (straffe visuals en zo goed als doorgecomponeerde live soundtrack van Bert Dockx die we kennen van Flying Horseman en Dans Dans onder andere) sneeuwen de inhoud, de tekst in het Duits behoorlijk onder.

Empedokles leefde rond 440 voor Christus in Sicilië en beschreef als dichter, denker en wetenschapper de vier elementen: water, vuur, lucht en aarde. Frederik Jassogne en Bart Moens leveren piekfijn werk af wat video en visuals betreft. Op een doorschijnend doek worden die geprojecteerd. Achter het doek zitten de vier vrouwen die een rol live inspreken en Dockx met rond hem zijn gitaren. Die vierde wand creëert meteen afstand, waardoor Empedokles een verdomd moeilijke voorstelling is geworden – alleen al de thematiek en de zware tevens filosofische tekst vergen een inspanning – maar door die keuze om de acteurs achter het doek te plaatsen en te houden, wordt het nu nóg wat moeilijker om de verhaallijn te volgen.

De muziek van Bert Dockx, die centraal zit, is dan weer dermate boeiend – hij werkt op akoestische gitaar onder andere met een motief in het begin dat verderop (bij het troosten van Panthea) herhaald wordt – dat we zeker bij de start geneigd zijn om onze oren te spitsen naar zijn muziektaal. Een taal die het verloop, de onthechting van het hoofdpersonage volledig volgt. De start is zeer harmonisch. Maar wanneer Empedokles verbannen wordt door de hogepriester Hermokrates en Kritias, de wethouder terwijl de dochter van die laatste, Panthea grote fan blijkt, ja zelfs Empedokles in zekere mate aanbidt, omgordt hij de elektrische gitaren die samen met de vervormde stem van Sarah Eisa (die mannelijk en dreigend overkomt) een beklemmende, gevaarlijke sfeer uitsturen. De onthechting laat ie dan weer horen wanneer hij met de strijkstok de elektrische gitaar bestrijkt.

De vier actrices Sofie Decleir (Empedokles), Kaat Hellings (zijn leerling Pausanius), Katrin Lohmann (hogepriester Hermokrates, Delia, vriendin van Panthea, de ziener Manes en burger) en Sarah Eisa (wethouder Kritias, Panthea diens dochter en burger) zijn allemaal tekstgebonden en lezen dus de Duitse tekst af van een standaard. De inleving zit m’ dus in de manier waarop ze hun tekst uitspreken,  van spel is er hier geen sprake. Op verbaal blak is het hoogtepunt veruit de confrontatie wanneer Empedokles verbannen wordt. Gevoelens van haat, spanning, ja ook van tirannie steken dan de kop op. Het is dan dat de keuze om de tekst in het Duits te brengen, wat toch een directere taal is, die scherper en harder kan klinken in al zijn furie, het best tot zijn recht komt. Wanneer later enkele burgers van Agrigente hem smeken om terug te keren, wijst hij dat voorstel af. Empedokles blijkt een sterk figuur, maar heeft het tevens ook wat hoog in zijn bol.

Frederik Jassogne en Bart Moens leggen op een erg knappe manier de link tussen Empedokles’ fascinatie voor de natuur, het goddelijke, door te starten met het oog (God) en de iris. Van daaruit ontwaart zich een landschap met bomen. Op het einde zoomen ze in op het oogwit, met bloeddoorlopen aders. De associatie met een lavastroom (zoals die van de Etna) is snel gemaakt. Verder toont het duo close ups die via de soundbites overgaan in een lijnenspel, soms getoond als frequentiestoring. Theater Zuidpool neemt geen standpunt in. De ziener Manes ziet Empedokles als een idioot die voor de dood kiest. Empedokles ziet dat anders, hij wil een worden met de natuur “laat deze gelukzalige toch sterven” maar ook – en dat is geen onbelangrijk element – er zit een zeker gevoel voor heroïek, voor zelfverheffing in het statement en de daad die Empedokles verricht. De man sterft voor de democratie, nadat ie als enige in staat bleek een antwoord te bieden tegen burgeroorlog, crisissen en de tirannie. Zichzelf tot profeet uitroepen, bleek echter een stap te ver voor de hooggeplaatste heren die hem lieten verbannen wegens godslastering.  

“Hoogmoed komt voor de val” lijkt dan ook letterlijk én figuurlijk van toepassing op Empedokles. Dát, zijn denk- en gedragspatroon, leidde tegelijkertijd tot succes (bevrijding inclusief fan base) én falen/(nood)lot. Twee tegengestelden in 1 dus. Vrij logisch dat men zich al snel vast rijdt door dat spagaat.  

< Bert Hertogs >