Recensie Tchaikovsky

“Tchaikovsky” is een verbluffende en gedurfde dansvoorstelling. Dat is de conclusie die we trekken nadat we voorstelling hebben gezien. Het is verre van een hapklare brok, maar aan de andere kant ligt het ook niet te zwaar op de maag. Regisseur Boris Eifman wist dus perfect te doseren hoe hij het leven van de componist op scène zou brengen.

15 jaar geleden, in 1993, exact 100 jaar na de dood van de componist ging dit werk in première. De dood van de componist en het waarom daarvan staat centraal in deze voorstelling. Eifman schuwt de controverse niet. We zien een Tchaikovsky die worstelt met zijn homoseksuele gevoelens. In de 19de eeuw was het ‘not done’ om anders geaard te zijn. Net daarom ook kreeg deze productie veel kritiek 15 jaar geleden.

De componist huwde met Antonina Milyukova en had ook een platonische relatie met een rijke weduwe Nadezhda Filaretovna von Meck die hem geld toestopte. Dat laatste wordt zeer duidelijk voorgesteld in het tweede deel van de voorstelling. De componist worstelt met zichzelf,

Hij zoekt een uitweg die hij uiteindelijk vindt in het drinken van een beker gif, wellicht arsenicum. Eifman suggereert ook onrechtstreeks in zijn choreografie dat het establishment en de burgerij achter zijn (verplichte) zelfmoord zit. De officiële versie is echter dat hij geen zelfmoord pleegde, maar dat hij stief aan cholera.

Tchaikovsky zet zich af tegen de Kerk. Hij rebelleert in het eerste deel van deze opvoering en is de waanhoop nabij. Oleg Markov zet dan ook een zeer geloofwaardige Tchaikovsky neer. Het gevoel dat hij in zijn rol brengt, de mimiek, de gebaren laten duidelijk zien dat hij lijdt. Dat hij verwrongen is met zichzelf. Dat hij radeloos is.

Ondertussen zijn er talloze visuele verwijzingen naar het werk van de componist. Het corps de ballet in witte tutu’s die secondelang op hun tippen naar het midden van het podium gaan (ze voeren een relevé uit), verwijst naar zijn “Zwanenmeer”. Verder is er in deel 1 ook een expliciete verwijzing naar “Sleeping beauty” wanneer de componist een jongeman wakkerkust.

Ook in deel 2 zijn de verwijzingen overduidelijk. Tijdens het Italiaanse Capriccio Opus 45 zien we jongemannen pokeren, en out de componist zich in het openbaar als homo. De enscenering verwijst overduidelijk naar zijn opera Pikovaya Dama (Schoppenvrouw) waarin een man de code om een kaartspel te winnen kraakt maar in zijn derde en laatste slag een aas voorspelt, terwijl het een schoppenvrouw is. Het verliezen van dit spel, drijft hem tot zelfmoord.

Wat we te zien krijgen op het podium is een combinatie van klassiek ballet en modern ballet. En dat op composities van Tchaikovsky die oorspronkelijk niet de bedoeld zijn voor dans. Eifman vond de taal van de componist daarentegen zo beeldend, zo direct dat hij deze emotionele taal heeft geïnterpreteerd en voor een dansvoorstelling heeft vertaald.

De dansers laten het beste van zichzelf zien en dansen aan een razendsnel tempo. Springen, vallen, over een tafel schuiven, enz. het komt allemaal aan bod. Ook de cirkelvorm krijgen we vaak te zien. Een jongeman strekt zich aan een barre. Een vrouw geraakt verstrikt in doeken, die Tchaikovsky ontrolt. Het razendsnelle tempo waaraan de dansers moeten dansen, heeft ook zijn nadelen. Bij een minimum aan tijdverlies, halen ze een hoogtepunt niet. Dat is ook zo wanneer Oleg Gabyshev (alter ego van Tchaikovsky) met een danseres en haar doek de “x” wil creëren die we als affichebeeld kennen. Omdat het doek even was blijven steken rond haar gezicht, verloren ze cruciale tijd om dit hoogtepunt volledig uit te voeren. Jammer.

Ook jammer is het feit dat de muziek van Tchaikovsky niet live wordt uitgevoerd. De klankband bevatte hier en daar wat ruis. Maar ondanks deze kleine bemerkingen van de voorstelling in Utrecht, is dit een topproductie die u beslist moet gezien hebben bij ons.

“Tchaikovsky” komt op 5 november 2008 naar de Stadsschouwburg te Antwerpen en duurt 1u50 minuten.

< Bert Hertogs >

Muziek:

Acte 1:
Symfonie 5 in E mineur Opus 64 deel 1,2,3 en 4
Liturgie van St John. Chrystostom

Acte 2:
Serenade voor strijkers Opus 48 Valse. Elegy
Italiaanse Capriccio Opus 45
Symfonie 6 Opus 74 deel 4 Finale.