Recensie Othello

Mokhallad Rasem bewerkt Othello tot een montagevoorstelling waar muziek, video, dans, theater, ja ook comedy samen komen. Eerder nam de regisseur al Romeo en Julia en Hamlet onder de loep. Dit keer legt ie vooral de focus op de herkomst van Desdemona , waar zowel Jago als Othello op verliefd zijn. Othello is er mee getrouwd. Jago (Filip Jordens) zal hem achterdochtig maken: wat weet je van haar? Wie is ze? Heeft ze wel papieren? Onrechtstreeks suggereert ie een schijnhuwelijk, dat ze niet om hem getrouwd is, maar wel om een nationaliteit te bekomen. Door die aanpak zet Rasem de enige vrouw op het podium: Julia Ghysels, op de voorgrond. Het is haar lijden, haar geschiedenis, haar trauma’s die snijden in deze bewerking. Haar ongeluk met andere woorden, wat tevens de betekenis is van haar naam. Maar de gekozen vorm, een montagevoorstelling, gaat wel ten koste van de intrige en de spanningsopbouw die in vergelijking met de originele Shakespeare fragmentarischer aanvoelt.  

Deze Othello speelt met verwachtingspatronen. Neen, het hoofdpersonage, gespeeld door Roy Aernouts, is niet zwart. Om een nieuwe, betere wereld te scheppen met Desdemona schminkt hij haar wit en zij hem zwart. Maar zelfs dat kan uiteindelijk hen niet dichter bij elkaar brengen.  De scène verwijst deels naar de Zwarte Pietendiscussie.  Muziek zit er in deze Othello die start met “Feelings” van Nina Simone, over “Ohlos Fatais” van Alfredo Marceneiro, “Kele Mandi” van Rokia Traoré en “Pourquoi faut-il que les hommes s’ennuient” van Jacques Brel. Aernouts voert daar een “wij zeggen neen!”-klaagzang aan toe waarbij hij zichzelf begeleidt op akoestische gitaar.  Verder speelt ie in op verwachtingen én vooroordelen. Zo zijn volgens hem de vooroordelen over blanken de wereld nog lang niet uit. Zoals “white men can’t jump!” bijvoorbeeld. Die kwinkslag contrasteert fel met een ijzingwekkend betoog van Julia Ghysels als Desdemona over geboren worden in “het verkeerd continent, met de verkeerde kleur, het verkeerde geslacht,…”, een vertaling van June Jordans “Poem about my rights”.

Ook daar contrasteert ze met de eerste indrukken die we van Desdemona te zien kregen: een wulpse zwarte in witte lingerie die naar haar geliefde Othello toe kronkelde. Een vrouw die een beetje later in haar witte jurk in het Afrikaans – niemand verstaat haar – een fel gepassioneerde monoloog afsteekt en het verschil toont tussen Afrikaanse en Westerse dans. Bij de Afrikaanse dans plaatst ze haar achterwerk naar achter, beetje door de knieën, en rondspringen. Met “primitif” veroordeelt ze de dans waarna ze de benen recht, de rug recht en de armen diagonale bewegingen laat maken zoals in de Westerse dans.  De bombardementen, de verkrachtingen, … uit het verleden die haar sporen bij haar hebben achtergelaten, wat haar nachtmerries bezorgt waar ze met haar man niet over kan praten, haar stilzwijgen in combinatie met Jago’s haatdragende taal – hoewel hij zelf verliefd is op haar (wat op zich tegenstrijdig is) – zorgen ervoor dat Othello en Desdemona uit elkaar worden gedreven.

“Wanneer twee wezens elkaar ontmoeten, brengt elk een deel van zichzelf naar de ander. Zo leren we, creëren we onszelf en ontwikkelen we. Ik breng je dat wat mij van jou doet verschillen. Geef me een deel van wat jij bent maar doe het met zachtmoedigheid en verdraagzaamheid, want alles dat je met dwang aan me opdringt, zal enkel de afdruk van jouw geweld en arrogantie achterlaten.” klinkt het in Kele Mandi terwijl ze later zegt: “Verkeerd is niet mijn naam!” in June Jordans “Poem about my rights”. Ook hier is het contrast erg scherp waarbij de regisseur lijkt te suggereren dat “leren, onszelf creëren, laat staan ons ontwikkelen“ er in het huidige klimaat niet meer in zit.

In deze Othello is de zakdoek die Desdemona niet kan tonen, haar papieren. Desdemona lijkt aanvankelijk niet aangepast aan de Westerse samenleving, maar blijkt dat maar al te goed vermits ze zelfs in staat is om aan maatschappijkritiek te doen. De maatschappijvisie- en toekomst die Mokhallad Rasem voorschotelt op het einde is gitzwart, als de gebombardeerde gebouwen en de kelder van het lege gebouw waar de video naar verwijst in het begin en de decorstukken die bij aanvang een wit doek over zich hebben. Alles lijkt er op dat Othello hier niet Desdemona letterlijk vermoordt, maar dat onrechtstreeks doet door te stigmatiseren, te veroordelen op basis van vooroordelen. Zij neemt haar lot in eigen handen. Hij volgt haar in dat lot. Othello’s poging om een brug te slaan tussen mensen en culturen is in deze wereld, waar haat en nijd regeren en dat zelfs schaamteloos beoefend wordt door toppolitici, totaal mislukt. De aanblik op het einde is troosteloos. Twee mensen in een kist/tombe en eigenlijk met hen een ganse samenleving/wereld die naar de vaantjes is. 

< Bert Hertogs >