Recensie Wozzeck

Verval in al zijn mogelijke betekenissen, daar draait het om in de opera Wozzeck. Moreel, seksueel, psychologisch, politiek, kortweg maatschappelijk verval komt aan bod in een enscenering die er troosteloos uitziet. Onder een viaduct, wellicht een verwijzing naar de Lange Wapper, leven mensen in pure marginaliteit in een noodopvangtent en prostitutietent. Daar zien we Wozzeck die alles doet om toch maar iets te verdienen. De baard scheren van de Kapitein bijvoorbeeld in ruil voor een speelgoedkikkertje. Maar ook tussen het welig tierende onkruid en het zwerfvuil rond het viaduct vindt hij af en toe iets. Als een nieuwe man zien we hem de kinderwagen voortduwen. Het bedje waar de baby in ligt is een kartonnen doos. Wozzeck probeert die er toch nog ietwat “gezellig” uit te laten zien, en tekent onder andere een bloempje erop. We komen te weten dat het kind niet door de priester gezegend werd.

Seks en drugs worden behoorlijk gebezigd in de tent. De tamboer-majoor heeft seks met Marie, met wie Wozzeck een kind heeft. Als een bezetene raast hij door het leven. Wozzeck wil als proletariër eigenlijk opklimmen, maar door net te veel te willen, komt hij in een spiraal terecht die hem neerhaalt.

Sterk is dan ook de prestatie van de Zweedse bas Gabriel Suovanen die een Wozzeck neerzet die lijdt. Suovanen trekt in zijn toch wel energierijke rol, de opera volledig naar zich toe. Beginnend als ambitieuze en liefhebbende vader. Op de tonen van een fagot zien we Suovanen met zijn armen een olifant nabootsen voor de wieg van zijn kind. Het is een zeldzaam lieflijk tafereel. Gaandeweg verliest Wozzeck zichzelf en wordt psychologisch steeds labieler. Wanneer de Kapitein en de Dokter hem dan nog volledig tegengestelde adviezen geven, weet hij het niet meer. “Apoplexia Cerebri” (ofwel een beroerte) daar zou de man aan te lijden hebben. Zijn toestand gaat zo ver dat je je afvraagt of Wozzeck nog toerekeningsvatbaar is wanneer hij te horen krijgt dat Marie ontrouw is geweest. Kopers en pauken benadrukken de dramatiek van dit moment. De celesta, bespeeld door Elisa Medinilla, zorgt voor een schitterende benadrukking van de labiele toestand waarin Wozzeck zich bevindt. Hij trekt naar Maries kamer. Op een bijna kinderlijke, kille toon ontvangt zij hem. Het ritme en de toon waarop de Zwitserse Noëmi Nadelmann haar tekst daar uitspreekt is huiveringwekkend. Wozzeck doodt Marie met een mes, dumpt haar in deze regie in een rioolput en zal zichzelf vervolgens ook van het leven benemen. De nar (hier ingevuld als een aankondiger van de Dood), gespeeld door Koen Crucke, sluit af door de kinderwagen over te nemen.

Net als de figuur van Wozzeck die zich in deze opera verliest, schijnt dat ook gebeurd te zijn met de regie. De Dokter heeft steeds zijn zuurstofmasker met pompje bij de hand voor zichzelf. De Kapitein wordt op den duur als een soort clownesk figuur opgevoerd. Verwacht u dus aan plastiek bloemen waar water uit komt, lange slierten gekleurde stof, dingen die uit dozen floepen, enzovoort. En dat allemaal wanneer hij op zoek is naar een zakdoekje om zijn voorhoofd af te kuisen. Aanvankelijk is de setting boeiend. Maar enkel de tent draait af en toe wat rond, wat de visuele aantrekkingskracht van deze opera toch beperkt. Wellicht is het een bewuste keuze om het decor saai en monotoon te houden omdat het leventje onder het viaduct ook zo is. Daardoor wordt het voor de toeschouwer die het muzikaal al moeilijk genoeg heeft om de volledige aandacht te houden een beproeving.

Zelden gaat het doek naar beneden tussen scènes, en als het dan gebeurt, is het wanneer Marie geslachtsgemeenschap in het onkruid begint te hebben met de tamboer-majoor. Met die ongelukkige keuze ontkracht de regisseur deze zeer belangrijke scène in het verhaal. Er zijn betere mogelijkheden volgens ons.

Qua zang valt het op dat er weinig zangers op de bühne staan die het Duits als moedertaal kennen. Gevolg is dat wij vaak naar de boventitels moesten staren om te weten te komen wat er precies gezongen werd. Het speeksel vliegt meermaals in het rond wanneer een Duits woord als “nicht” met een natte t vanachter moet gezongen worden. Deze opera moet het dus vooral van de prestatie van Suovanen hebben. De rol van Crucke is zeer fragmentarisch. Toen hij koos om kilo’s te verliezen, verloor hij ook aan resonantie. Jammer.

< Bert Hertogs >