Recensie Sisyphus

Danseres Melati Suryodarmo wil de Griekse mythe van Sisyphus nieuw leven inblazen en als inspiratiebron daarvoor gebruikt ze de performancekunst van haar lerares, de bekende kunstenares Marina Abramovic, en ze mengt deze met de sjamanistische tovenaarspraktijken uit het Javaanse binnenland.

Sisyphus is een figuur uit de Griekse mythologie. Deze koning van Korinthe had de goden uitgedaagd en misleid en daar kunnen goden niet mee lachen. Sisyphus moest voor straf in de onderwereld een loodzwaar rotsblok omhoog duwen dat telkens weer naar beneden rolde. De mythe werd vaak gebruikt om het absurde van het leven aan te duiden en is de lievelingskost van surrealisten.

Abramovic

Danseres Melati Suryodarmo begon haar carrière als assistente van de Servische performance-kunstenares Marina Abramovic (59). Die blijft haar belangrijkste inspiratiebron. Abramovic probeert de grenzen van het lichaam te verkennen door het bloot te stellen aan extreme situaties. Tegelijkertijd vindt ze dat het persoonlijke leven deel uitmaakt van haar kunst en protesteert ze in haar sobere, soms minimalistische “performances“ tegen de commercialisering van de kunst. “Het lichaam is de kunst“, is haar motto. Zo ging ze in 1974 in Napels naast een aantal voorwerpen liggen en de toeschouwers mochten die dan gebruiken op haar. De kleren werden haar van het lijf gescheurd, ze werd verwond en een toeschouwer zette een revolver tegen haar hoofd. In “The Artist is Present“ ging ze drie maanden lang acht uren per dag op een stoel zitten en de toeschouwers mochten dan tegenover haar plaatsnemen. Het enige wat ze deed was haar tegenpartij zonder verpinken aankijken tot die opstapte. Het leverde ellenlange rijen wachtenden op die het eens wilden proberen. In 1988 wandelde ze drie maanden lang over de Chinese Muur haar vriendje Ulay tegemoet en toen ze elkaar tegenkwamen was het kunstwerk af en de relatie met Ulay uit. In 2016 krijgt ze haar eigen museum, sommigen noemen het een mausoleum, in de Amerikaanse stad Hudson, waar de Rotterdamse architect Rem Koolhaas een oude bioscoop voor haar verbouwt. Onder haar fans mag ze Lady Gaga rekenen.

Suryodarmo was dus de assistente van Abramovic en ze deed lange tijd ook performances, maar in Sisyphus werkt ze voor het eerst met vier dansers. De invloed van Abramovic is zeker nog merkbaar in de trage opbouw van de actie, de soberheid van de ingrediënten (enkele keien, een bol saai, een theepot) en in de extreme hysterische valpartijen.

Bol saai

Sisyphus heeft een mooi verstild begin: één danseres rolt een bol saai om haar armen op, maar dat lukt niet. Ondertussen dragen drie andere dansers een rotsblok aan en staan wisselend op en zetten zich weer neer. Alles gebeurt traag, als in slow motion. En in volledige stilte. Suryodarmo neemt - zoals Abramovic - haar tijd om met haar dansers het podium te bezetten. 

Sisyphus zelf vinden we verder terug in rituele handelingen die tot niets leiden en telkens weer moeten worden overgedaan. Zoals de zinloos opgerolde bol saai en thee die uit een Javaanse pot in zes kopjes wordt gegoten met een sierlijke, lange waterstraal, waarna die theekopjes weer worden leeggegoten in de pot. En dat herhaaldelijk en allemaal traag. 

Sisyphus zien we ook in de spastische, haast epileptische aanvallen die de dansers individueel uitvoeren. Ze hangen achterover op hun hielen, gooien zich wild op de grond en kronkelen in allerlei houdingen. Een duidelijke verwijzing eveneens naar de sjamanistische praktijken. Op een paar momenten na, als de dansers woest naar elkaar toerollen en elkaar liefdevol omarmen, of als ze speels onder een dekentje over het podium kruipen, is er te weinig interactie tussen de dansers. Ze voeren elk hun eigen nummertje op.

De muziek is mysterieus, nu eens melancholisch dan weer dreigend en drukkend. Ze roept kreten uit het Javaanse oerwoud op. 

Geen vonk

Maar Sisyphus kan niet boeien, de vonk komt niet over. Van de filosofische inspiratiebronnen die in de brochure worden aangekondigd, is niet veel of zelfs helemaal niets te merken. Abramovic en de sjamanistische prakijken uit Java mogen dan aanschouwelijk op de set vertegenwoordigd zijn, maar dat geldt zeker niet voor de rest van de bronnen van dit stuk. Hoe bijvoorbeeld het werk van de Franse Nietzscheaan en kritikaster van de psychoanalyse, Gilles Deleuze, in Sisyphus aan bod komt, is ons een raadsel. En ook het wrede theater van de surrealist Antonin Artaud is wel erg braafjes uitgevallen. Beide heren worden als inspiratiebron genoemd, maar we zagen het niet. 

Droogstoppel

Misschien zat die inspiratie in de loodzware “poëtische“ tekst? Die had enkele mooie elementen, maar was soms ook opgeblazen surrealistische onzin. Of wat te denken van: “Een betekenis, die woordeloos en betekenisloos, een betekenis vormt“? 

De meeste bewegingen hadden we al eens in eerdere stukken gezien. Er waren een paar speelse momenten met dekentjes, maar over het algemeen was Sisyphus weinig vernieuwend. Of het moet in de Javaanse cultuur gezeten hebben. Maar van die cultuur weten we niets, zodat deze recensie als een verslag van Droogstoppel uit Multatuli dreigt te eindigen. Nee, het was echt niet boeiend.

< Joris De Maght >