Recensie Closer

Geen vriendelijk verzoek om smartphones en tablets uit te schakelen voor de première van Closer van Skagen. Integendeel, regisseur  Mathijs F Scheepers koos ervoor om toeschouwers via een app extra info mee te geven tijdens de voorstelling zodat je nog closer het verhaal meemaakt.  Het publiek wordt daarmee een voyeur die volledig het doen en laten van de vier hoofdpersonages kan volgen. Inclusief berichten via Pornchat (een aangebrande versie van Snapchat zeg maar) dus en camerabeelden die inzoomen op de kont en schaamlippen tijdens een striptease van Jane dus. Wie geen smartphone bijheeft – zoals wij – ziet dan weer de weerspiegeling van Janes borsten in het decor. Een holle spiegel zorgt er vervolgens voor dat de derrière van Enna verdikt.

Zeker, het experiment heeft zijn pro’s: zo zit je letterlijk dichter op de huid van de hoofdpersonages en vertelt het veel over het voyeuristische kantje van ons (foto’s van vreemden bekijken op social media bijvoorbeeld). Maar daarnaast mis je (al dan niet in een poging om de app terug op te starten wanneer die vastloopt of de verbinding niet je dat is) tegelijkertijd ook heel wat. Zoals de sublieme tekst, een combinatie van Vlaamse dialecten (Brussels  (“ik zen voesj”) en Antwerps), Duits, Scandinavisch, Frans en Engels. Of dat Pieter Nys die instond voor video en geluid tijdens een instrumentaal nummer chatgeluiden als basis heeft gebruikt voor een compositie bijvoorbeeld.

Het stuk volgt trouw het verhaal van de film uit 2004 van Mike Nichols (met Julia Roberts, Jude Law, Natalie Portman en Clive Owen) naar het theaterstuk van Patrick Marber uit 1997 waarbij de hoofdpersonages elkaar een behoorlijke kloot aftrekken. Closer hangt een zwart beeld op over liefde, seks en waarheid. Als puntje bij paaltje komt zijn we allemaal tuk op intriges en spelletjes spelen. Bij Skagen speelt Anne-Laure Vandeputte de rol van Alles (Alice in de film), Barbara Sarafian die van Enna (Anna in de film), Tom Vermeir die van Dennie (Dan in de film) en Louis van der Waal die van dermatoloog Lerrie (Larry in de film). Meteen merkt u de humor in de boventiteling en het mengtaaltje dat de vier op scène gebruiken.

Scheepers is op dat vlak ronduit subliem en voelt goed aan wat er in de samenleving gebeurt. Enerzijds wordt het moment zelf nog nauwelijks beleefd omdat iedereen zit te turen op zijn scherm van smartphone of tablet en een parallelle werkelijkheid volgt. Anderzijds moet je eens jongeren, vooral allochtone jongeren op een bus horen praten, zij switchen in hun conversaties van Marokkaans naar Frans over Engels en Nederlands om op die manier nauwelijks verstaanbaar te zijn voor de omgeving maar ook, en dat is niet onbelangrijk, omdat ze een andere taal nodig hebben om iets uit te leggen waar ze in die ene taal niet toe komen (door gebrekkige woordenschat of grammatica).

Het mengtaaltje levert hilarische momenten op terwijl Closer zelf ijzig kil is en de onderlinge relaties de wenkbrauwen doen fronsen vermits iedereen een smerig rolletje speelt. “Alle vissen pissen in de zee. Alle petieters (‘kinderen’ nvdr.) pissen in de zee. Maar daarom knabbel (‘eet’ nvdr.) ik ze nog niet.” luidt het in het begin. Dennie schrijft voor de dodenpagina’s van de krant. Zijn collega’s zijn Gerry en Hegger (een knipoog naar de Vlaamse zanger is dat). Andere geniale vondsten zijn het woord “viezerik” dat in het mengtaaltje “andras pandy” heet, “flappen” staan voor bankbiljetten, “medeleven” staat synoniem voor “een geoorloofde verkrachting”, “rampetampen” voor “neuken”, “een mokke” betekent dan weer “een vriendin/meisje”, ontstaat er een spraakverwarring tussen “bakkes toe“ en “pak een stoel“ bij de mannen en is er de taalhumor van “spank you” (op de blote billen slaan, vaak in SM-context) maar hier als synoniem voor “thank you” gebruikt.

Kort samengevat zijn Lerrie en Enna een koppel, en Alles en Dennie er ook een. Er komt een partnerruil nadat Lerrie blijkt vreemd te zijn gegaan met een prostituee op een congres voor dermatologen in NY en ook Dennie niet trouw is gebleven aan Alles.  Enna komt dan terug bij Dennie terwijl Alles in de stripclub voor de charmes valt van het geld van Lerrie. Lerrie wil de scheidingspapieren pas tekenen nadat Enna “dag en tot nooit meer“ afscheidsseks met hem gehad heeft. Ze stemt toe, Dennie komt dat te weten. Einde Enna en Dennie als koppel. Maar ook tussen Dennie en Alles komt het niet meer goed wanneer die laatste opbiecht dat ze ook met Lerrie de lakens deelde. Wanneer ze niet meer in de buurt is, komt Dennie pas te weten dat Alles zich onder een andere naam verschuilde. De echte Alles bleek gestorven in een brand.

Closer gaat dus over acteren in het dagelijks leven, zijn wie je eigenlijk niet bent maar een rol, een identiteit aannemen in functie van een ander (zoals beschreven in The Presentation of Self in Everyday Life van Erving Goffman overigens). Closer toont vooral disfunctionele individuen, ego’s die vooral bezig zijn met zichzelf (doorgedreven egocentrisme) en bezig zijn met het invullen van hun persoonlijke behoeften van het moment. Voor echte liefde is er geen plek. De ander staat namelijk zuiver in functie van de behoeften die ze op dat moment hebben en vervuld willen zien.

Zo zien we Dennie plezier hebben in een seksueel gesprek dat hij met Lerrie aanknoopt op Pornchat. Lerrie denkt dat Dennie een vrouw is … Alles neemt dan weer de rol van Jane aan als stripteaseuse (maar Jane blijkt uiteindelijk haar echte naam). Lerrie is de grootste intrigant van de vier, speelt nog de vuilste rol van allemaal (met die afscheidsseks met Enna om de relatie van Enna en Dennie te breken), maar weet op een bijzondere manier er mee weg te komen. Zowel zijn ontrouw in NY als die afscheidsseks: hij weet het op de een of andere manier allemaal aan boord te leggen.

Ook zijn cynisme is kenmerkend: “ik doe een klinische observatie van het menselijke carnaval.” Al blijkt hij een man die het ook niet altijd weet. Zo laat Alles optekenen: “Hij staat uren in je hol te staren of er daaruit een oplossing gaat komen.” Maar het is vooral Alles die als Jane alleszeggend is met: ”Liegen is het beste plezier voor een meisje. En is nog beter zonder kleren aan.” of hoe ze daarmee de illusie die strippers en prostituees aan hun cliënteel bieden, doorprikt. Het leven is dus één grote illusie, dat is de bikkelharde kernboodschap van Closer.   

Skagen brengt niet alleen dit rauwe verhaal van vier mensen die elkaar gebruiken en misbruiken voor hun eigen pleziertjes. Regisseur Mathijs F Scheepers slaagt er daarnaast ook in om via dat mengtaaltje en de absurde situaties humor toe te voegen waardoor deze spiegel van een harde en hyper egocentrische maatschappij verteerbaar blijft. Met die app op smartphones en tablets trekt de productie de toeschouwers mee in dat bad, in dat voyeuristische universum waar ieder een vuil rolletje speelt. In die zin dat wij na zeventig minuten (wanneer de app nog nauwelijks ingeschakeld wordt) al aan het hunkeren waren naar nieuwe prikkels die maar niet kwamen en dus toch even een inkakmoment beleefden.

Kortom: bezoedeld, gedesillusioneerd, een tikketje zwartgallig over de mensheid en hoe we tegenwoordig in relaties omgaan met elkaar, maar vooral ook met een scheut humor daarover, stuurt hij de bezoeker naar huis.  

< Bert Hertogs >