Recensie Kunst

Stan en Dood Paard brengen een heerlijk absurd Kunst van Yasmina Reza uit 1994. De gemoederen laaien hoog op tussen Serge (Kuno Bakker), Yvan (Gillis Biesheuvel) en Marc (Frank Vercruyssen) wanneer Serge een wit schilderij heeft gekocht van Andreos. Kostprijs: 60 000 euro.  15 jaar zijn ze vrienden, maar die vriendschap komt zwaar onder druk te staan. Vooral wanneer Serge en Marc lijnrecht tegenover elkaar staan (Marc vindt het werk “shit”) en Yvan uit zijn verzoenende “in het midden blijven” rol kruipt.

De drie komen op wanneer het publiek nog plaats aan het nemen is in de zaal. Met een aanhangwagen die ze de scène op duwen met allerhande materiaal op van lampen, over elektriciteitskabels, en uiteraard een kist met “keep dry” en “fragile” op waarin het werk, een originele Andreos in, zit.  Dat alles gebeurt terwijl The Three Degrees met “When will I see you again” vanuit de achtergrond te horen is op de radio. Muziek die stilaan meer op de voorgrond komt.  Dan al bekruipt ons enig gevoel van ironie.

Serge weet dat Hendrik het werk zal overkopen voor 66 000 euro. Maar Marc is bikkelhard en wijt de aankoop van Serge aan snobisme. Serge kan zijn mening niet smaken en trekt zijn oordeel in twijfel omdat hij de wetmatigheden niet kent, geen referentiepunten heeft. Hij geeft fijntjes mee dat absoluut gezien het een dure aankoop is, maar relatief gezien niet. Hij verwijt Marc dat ie nooit geleerd heeft om openheid te tonen voor een werk als dit. En verder kan het gebrek aan tact, en fijngevoeligheid van Marc er bij hem niet in. Over de kunstenaar, Marc verwijt Serge dat ie doet alsof het God is, is Serge lyrisch: dat hij representatief was voor zijn tijd. “Wat heb ik er aan” vraagt Marc zich af als dat gezegd wordt na zijn dood.

“Tolerante” Yvan vindt de aankoop dan weer compleet “gestoord” maar kan er mee leven “als hij (Serge nvdr.) er plezier in beleeft”. De man die zich anders op de achtergrond houdt en voor het midden kiest, laat ook wel van zich horen: “je inrichting wordt met de dag Spartaanser hé.” En laat optekenen: “ik vond het niet mooi. Maar lelijk vond ik het ook niet.”

Toegegeven, Serge gaat wat maniakaal om met het kunstwerk. Op zijn tippen voert hij bijna een choreografie uit om zo voorzichtig mogelijk met het beschilderde karton om te gaan. Witte handschoenen heeft hij steeds aan om zeker geen vingerafdrukken op het werk achter te laten waardoor het zou aangetast kunnen worden. Marc heeft dus een punt als ie het over het snobisme van Serge heeft al vindt hij een gewone brasserie om te gaan eten ook maar wat gewoontjes. De pot verwijt … Inderdaad.

Een van de meest hilarische momenten in het stuk is wanneer Yvan vertelt waarom hij te laat op de afspraak is. Nieuw samengestelde gezinnen, het is me wat, zeker wanneer er uitgevochten moet wie er op de huwelijksaankondiging moet komen. Wanneer echte moeders hun veto stellen dat de naam van de nieuwe moeder op het kaartje komt, wordt het erg complex. Zeker wanneer de echte moeder die alleen is, vreest om eenzaam op het kaartje ergens rond te dobberen.  Waarop Serge tegen Yvan zegt dat het lijkt alsof ie op de Thalys werkt met zijn rode hemd en zwarte das aan. Héérlijk is Vercruyssen vervolgens die even uit zijn rol kruipt, Biesheuvel aanmaant om verder te gaan met zijn monoloog: “Kom, straks weten de mensen niet meer waarover het gaat.” Het is die switch die de drie constant uitvoeren: wie is er nu de snob? Wie stelt zich hoger dan de ander? … die erg vermakelijk om naar te kijken is.

“Lees Seneca. Het is bijna tweeduizend jaar geschreven maar nog steeds actueel.” zegt ie waarna Marc droog antwoordt dat dit eigen is aan klassiekers. Serge vindt dan weer op zijn beurt dat Katrien, de aanstaande vrouw van Yvan, hysterisch is. Het huwelijk cancellen lijkt het beste idee en Marc verwijt hem een meeloper te zijn, geen ruggengraat te hebben terwijl Yvan zes jaar in therapie gezeten heeft. “Je gaat trouwen met een serpent” klinkt het later.

Marc op zijn beurt krijgt Serge dan weer aan het wankelen wanneer hij stelt “uw mening is afhankelijk van het oordeel van anderen.” Vandaar dat Serge met een probleem zit dat zijn vrienden het witte schilderij, met grijze strepen en zelfs een beetje rood in, zo ontwaart ie, niet mooi vinden.  Het probleem wordt helemaal ten top gedreven wanneer Marc laat weten dat ie niet van Serge kan houden die van het schilderij houdt. Serge van zijn kant vindt dat Marc zelfingenomen is.

Dan komen we tot vrije meningsuiting. Serge vindt dat Marc er een botte, ongenuanceerde mening op nahoudt en zegt dan honderduit wat ie van Marcs vrouw vindt, wat hij totnogtoe voor zichzelf heeft gehouden: “lomp en lelijk” luidt zijn verdict. De manier waarop zij sigarettenrook wegwuift alleen al, zegt alles volgens Serge over de zelfvooringenomenheid, de arrogantie, de kortzichtigheid van zijn vrouw.  Marc van zijn kant hunkert naar het verleden: “er was een tijd dat je blij was met mijn aanwezigheid” maar blijft er bij: “om zijn nieuwe status te bezegelen, koopt hij en wit schilderij.”

De bemoeizucht van de mannen over elkaars keuzes, komt tot een climax wanneer Serge aan Marc een viltstift geeft en hem de keuze geeft om een tekening te maken op het schilderij. Een prachtig staaltje spanningsopbouw krijgen we te zien wanneer Frank Vercruyssen zijn tijd neemt, en aarzelt.  De uiteindelijke keuze van hem is ronduit hilarisch – het zou ons te ver brengen dit te verklappen – en zorgt via humor: “dat we het zo ver hebben kunnen laten komen! Wat een ravage en dat voor een wit paneel!” naar relativering en het begin van een oplossing. Al zit er in die oplossing al meteen een angel, namelijk dat iets verzwegen wordt om de zaken niet opnieuw aan het knetteren te brengen.

Meer dan over kunst, wat kunst is en wat niet, gaat Kunst vooral over het formuleren van een mening. Kies je om trouw te blijven aan jezelf en je waarden door gewoon op de man af je gedacht te zeggen? Ben je een meeloper, een ja-knikker die de lieve vrede wil bewaren, zich afzijdig houdt en vooral conflicten uit de weg wil gaan? Of pak je de zaken tactvol aan, en laat je het achterste van je tong niet zien? Hou je met je mening rekening met anderen of ben je een autonoom denker? Hoe je het ook draait of keert hebben ze allemaal hun pro’s en cons. Maar dat het soms aardig kan botsen in een debat op het scherpst van de snee, wanneer de ene na de andere uit zijn gekende rol valt en de maskers afvallen, zetten Stan en Dood Paard op een hilarische wijze neer.

< Bert Hertogs >