Recensie L Opera Seria

L’opera seria is geen gewone opera buffa. Het is zuivere satire, een parodie, die het medium opera en alles erachter in zijn hemd zet. Met een intendant Fallito die niets van kunst weet en alleen maar met zijn geld bezig is en een jonge sopraan Porporina (de rouwige, neergezet door de uitstekende Koreaanse sopraan Sunhae Im) die de draak steekt met de oudere generatie “Dat is waar, want ik begin net en u bent al aan het einde.”, een oudere generatie die pathetisch speelt zonder dat een blos op de wangen verschijnt en ze in haar aria 15 aanpakt: “Onder ons treft u de harde, versteende, onbuigzaam strenge gelaatstrekken van bepaalde zangeressen uit het verleden niet meer aan. Nooit zag men hen verbleken, men kon hen onmogelijk laten blozen. Maar omdat deze eeuw steeds verder afglijdt zijn wij moderne en jonge virtuozen zo schuchter en zo delicaat dat zelfs maar het geringste gevoel meteen onze wangen een kleurtje geeft.” De prima donna Stonatrilla (wat verwijst naar valse trillers zingen, gezongen door de Bulgaarse sopraan Alex Penda) laat niet met haar sollen en geeft haar mening over dat jong talent in aria 9: “Als het theaterstof je doet duizelen en opvliegers bezorgt, kan je beter van carrière veranderen.” en “Op elke scène bekleed ik zo’n verheven positie, in elk boek sta ik in zo’n hoge rang dat vrouwen van jouw kaliber bij mij veeleer medelijden opwekken dan dat ik ze benijd.” Touché.

Verder is er nog de seconda donna Smorfiosa (de aanstelster, gezongen door de Amerikaanse sopraan Robin Johannsen die haar Muntdebuut kent) die steeds een kwaaltje heeft bij de première, een librettist die de componist maar een straatmuzikant vindt, en de componist die zijn collega maar een dorpsrijmelaar vindt. De librettist Delirio (verwijzing naar waanzin, vergezochte vergelijkingen en metaforen neergezet door de Italiaanse bariton Pietro Spagnoli) hint naar de kofferaria in het recitatief nummer 25 wanneer hij de componist Sospiro (de eerzuchtige componist, gezongen door de Britse tenor Thomas Walker) verwijt: “Jij haalt jouw muziek uit een koffer” en als repliek “jij hebt alles uit een rijmwoordenboek” te horen krijgt van hem. Het statement van de librettist verwijst naar de koffer die zangers mee op reis namen. Wanneer ze hun veto stelden tegenover een aria, kozen ze in de plaats voor een van hun favoriete kofferaria’s.

Of hoe ego’s en hun mama’s (hier travestierollen) achter hen tonen hoe carrière gemaakt wordt op de kap van een ander. Zuiver anarchistisch eindigt de voorstelling die de oorlog verklaart aan alle intendanten en kunst en uiteindelijk uitdraait op egocentrisme van het zuiverste soort, de eigen carrière en geldgewin. De componist zal alleen nog recycleren en het oude materiaal voor nieuw slijten, de jonge sopraan doet het nog enkel voor haar gage en de librettist zweert om zo duister en abstract mogelijk te schrijven zodat er geen muziek te componeren valt op zijn teksten, de prima en seconda donna’s gaan voor geveinsde kwaaltjes en ziektes, de choreograaf zal het publiek dom blijven vinden en het gebrek aan middelen aankaarten, de castraat zal iedereen via intriges tegen elkaar opzetten en de moeders zullen van hun kinderen achterbakse roddeltantes maken die vals en geslepen zijn. Allen met een gemeenschappelijk doel: de intendant ruïneren en laten creperen.

L’Opera seria in een regie van de Brit Patrick Kinmonth in een herwerkte versie van René Jacobs naar het originele werk van Florian Leopold Gassmann dat in 1769 zijn première kende in Wenen, is tevens een ode aan de oude theatertechniek, aan het einde van de achttiende eeuw waarbij decorwissels gebeurden door aan touwen te trekken en  mannen vrouwenrollen voor hun rekening namen. Ironisch genoeg bevat deze opera nog steeds lachwekkend te veel trillers (waaronder de geitentriller die aan gemekker doet denken) en arpeggio’s voor de Italiaanse tenor Mario Zeffiri als castraat Ritornello (refrein) die in dit geval niet kan lezen en Sicilië beter bekken vindt in zijn aria dan Scylla. In deze vergelijkingsaria staat de woeste zee voor de gekwelde ziel die op de klippen strandt. Omdat hij zo veel moeite heeft om de tekst juist te lezen, haalt dat helemaal de psychologische laag onderuit in het tweede bedrijf, wat danig op de lachspieren werkt.  

Jacobs mocht gerust nog bijkomende coupures doen waar de Argentijnse bas-bariton Marcos Fink (als intendant Fallito, dat zo veel betekent als faillissement) naar verwijst in het eerste bedrijf, hier grappig getoond door met de schaar letterlijk stukken uit de partituur te knippen. Kinmonth geeft in deze humoristische voorstelling mee dat alles al gespeeld is, niets volledig nieuw is maar puur plagiaat of geïnspireerd op iets dat eerder gecreëerd is. Zo zien we de componist in het tweede bedrijf een al eerder geschreven aria die voor een ander werk gebruikt werd tevoorschijn halen en simpelweg recycleren. Dat zorgt voor grote hilariteit want de storm-aria wordt daardoor een slaap-aria (begeleid door hobo en strijkers). Op vlak van versregels klopt het wel, maar de klankkleur staat haaks op de tekst. Ook de choreografie verwijst naar een eerdere creatie, met bij de start een verwijzing naar Rosas danst Rosas, uitgevoerd door de dansers op stoelen. Sterk is overigens een duet met een plank tussen man en vrouw waarbij een vermelding voor de danseres Marcia Liu op zijn plaats is.

Zeggen dat deze barokopera, Mozart is niet ver weg op muzikaal vlak, gemakkelijk is voor de zangers, klopt helemaal niet.  De Italiaanse tenor Mario Zeffiri moet zowel een alt- als tenorpartij zingen én een erg beweeglijke stem laten horen met al die trillers en arpeggio’s (gebroken akkoorden). Ook bij de vrouwen is het alle hens aan dek, en valt vooral de rol van Porporina (gespeeld door een sublieme Sunhae Im die ook een mannenrol speelt in het derde bedrijf) op. Zij mag de spot drijven met de opera seria in haar vergelijkingsaria nummer 41 waarbij de dolfijn als metafoor wordt gebruikt in plaats van een viervoeter, wat lachwekkend is.

Wil dit zeggen dat het een dijk van een voorstelling is? Dat nu ook weer niet, een coupure links en rechts extra had de satire wellicht snediger en scherper kunnen maken. Nu verzandde die wel eens.  De librettist en componist mogen dan bij de start van “L’Opera seria” stellen dat “Critici sprakeloos zullen zijn”, onderstaand exemplaar lachte zich een deuk, vooral met Mario Zeffiri als Ritornello in aria 46 in het tweede bedrijf. En dat tot tranen toe.

Mocht u zich ooit afvragen wat u in godsnaam zit te doen tijdens een operavoorstelling die u niet bevalt, weet dan dat volgens L’opera seria: “De uitvinding van de opera is ontsproten aan het brein van een demon om de mensheid te geselen.”

< Bert Hertogs >