Recensie Amadeus

Jaloezie, haat en waanzin. Dat zijn de thema’s van Amadeus van Peter Schaffer dat in 1984 ook op het witte doek verscheen. Het verhaal, gebaseerd op geruchten niet op feiten voor alle duidelijkheid, gaat over Salieri die jaloers is om het talent van Mozart en hem daarom uitschakelt met gif. Marien Jongewaard en Vincent Rietveld kiezen voor de versie (Mozart en Salieri)  van Poesjkin en behandelen de thematiek als twee acteurs die strijden om hun gelijk, wat kunst is en wat niet, en hoe je dient te acteren,… Twee artistieke visies die met elkaar botsen in het scheppingsproces en tegelijkertijd ook het overdreven geanalyseer van de media (hier: de radio), het uitpakken van kennis, het live gehalte faken, suggestieve vragen, en eigenlijk ook daar de grote ego’s door de mangel halen.  Dat alles levert een heerlijk chaotisch en zelfrelativerend stuk op met wat een kanjer van een monoloog voor Jongewaard hoe jaloezie zich omzet tot haat én extremisme: “Ik sta aan de andere kant, aan de overkant.” […] “Ik schiet de darmen uit jullie lichaam.”

Het is net omwille van die monoloog, die Jongewaard brengt vanuit het standpunt van de terrorist, die op het punt staat om een aanslag te plegen, dat de Warme Winkel snel een extra blaadje toevoegde bij het programma van deSingel. Daarmee duidt het gezelschap dat de voorstelling in première ging in januari en deze scène (er wordt verwezen naar ICI Paris XL in de monoloog) naar de aanslagen in Parijs vorig jaar verwijst.  Het is vooral niet de intentie van hen om te verwijzen naar Brussel. En wat dan nog, denken we? Het is een keiharde monoloog. Steengoed die wat ons perfect ook kon passen in de Brusselse situatie. Cultuur mag en moet schofferen, ook als een land in nationale rouw is. Door dat ene A5-je toe te voegen aan het programma halen ze de spijkers uit de spijkerbom van Jongewaards monoloog.  Het ding komt nog stevig binnen en hard aan, maar mist daardoor een beetje kracht.

Als oeverloos lullende radio hosts in een jaren ’60 radiostudio die geïsoleerd wordt door kartonnen dozen van eieren, drammen ze in het Duits (playback overigens) door over kunst, muziektheorie (zo passeert John Cage onder andere) en moderne muziek. Of je het over moet laten aan specialisten en een specialistisch publiek, of is er toch een mogelijkheid om ervan te leren houden zoals een kind moet leren onbekende zaken eten? Op het eerste zicht lijkt de Warme Winkel die discussie te willen voeren, maar eigenlijk focust ze zelf niet zo zeer om het debat, wél om de zelfgenoegzaamheid van de radio hosts en hun vooringenomenheid. Voor de muziek op elektrische gitaren en looping stations tekenen Bram en Jasper Stadhouders die door de twee al meteen tegen elkaar worden uitgespeeld. Dat ze samen speelden, vervolgens solo gingen en nu samen solo spelen, zeg maar.  

Ook filmkritiek (Man on the moon, What’s eating Gilbert Grape, One flew over the Cuckoo’s nest) passeert zodat de beide mannen terechtkomen bij Amadeus: “een waanzinnige film!” wat hen brengt bij Alexander Poesjkins versie van Mozart en Salieri (waarop de film zich baseerde). “In 700 jaar niet meer gebracht in West-Europa” weet de ene die er fijntjes aan toevoegt dat ze daarmee een scoop scoren. Het is echter het snobistische high brow gelul van radiopresentatoren die vooral zichzelf aan het profileren zijn en niet zo zeer een boodschap willen overbrengen, dat de makers stevig aankaarten. De Stadhouders zitten gewoon wat dissonant te rammelen op hun gitaar terwijl ze geloofd worden om hun techniek. Ondertussen moet de free jazz het ontgelden: “er staat meer volk op het podium dan ervoor” en krijgen de broers hilarische vragen voorgeschoteld als: “Is een handicap hebben gunstig voor free jazz?”, “Bij veel grote  kunstenaars is een soort autisme vastgesteld. Hebt u al professionele hulp gezocht?”, “Hebt u ook maatschappelijke ambities?”, “Gaat u uw hele leven een gesloten oester blijven?” en meer van dat.

Dat alles is nog maar een opwarmertje voor de grote crisis die ontstaat wanneer zowel Marien Jongewaard als Vincent Rietveld de tekst van Salieri voor hun rekening willen nemen en geen van beiden die van Mozart.  Dat levert een heerlijke discussie, een vlammende ruzie op tussen de twee in de zetel waarbij Jongewaard even voorover gaat zitten en Vincent Rietveld niet te zien is voor het publiek. “Hij heeft geen gevoel voor mise en scène. Hij gaat gewoon voor me zitten!” roept Rietveld het uit. Niet veel later zal Jongewaard de draak steken met al dat plannen van zijn collega tot zelfs het afplakken en het zetten van een kruisje waar een stoel moet staan toe. “Vincent komt uit het jeugdtheater. Dat schoolse zit er nog altijd in” jent Jongewaard zijn collega die repliceert dat Jongewaard moet zien te overleven met subsidies van Amsterdam, omdat zij carrière gebaseerd is op mensen uit de zaal te jagen. Die laatste laat dan weer weten dat hij al negen voorstellingen van de Warme Winkel heeft geregisseerd en dat het gezelschap regie ook echt wel nodig heeft. Tussendoor klaagt ie aan dat er zoveel geld gaat naar de promotieafdeling die constant zit te “hoereren”.

Maar de twee zitten niet alleen op elkaars kap ook Belgiës hooggeprezen regisseur Ivo Van Hove moet er aan geloven: “een dikke papzak met een opgeblazen ego.” Tot de twee stellen dat de ene ondankbaar is om de ander en Vincent dat wil pareren. Dat leidt tot een lofzang voor zijn collega waar een dikke saus op ligt: “Ik vind je onderschat. Bij jou is elke lettergreep eerlijk. Je bent op experiment uit al gaat de erlenmeyer wel eens kapot.” Uiteindelijk zal Rietveld zijn collega Jongewaard wurgen met de snoer van een micro. De twee muzikanten begeleiden het ganse gebeuren met noise-geluiden, zeer avant gardistisch en experimenteel. Doorheen de voorstelling duikt een riff van Mozart weliswaar links en rechts op.  Uiteindelijk geeft Rietveld toe, neemt hij zijn rol als Mozart op, inclusief het typische lachje uit de film en leidt dit tot een waanzinnige scène. De chaos wint het van de orde. En ook Vincent Rietveld krijgt zo een sterfscène op het podium, in de rol van Mozart.    

< Bert Hertogs >