Recensie Impressing the Czar

Jarenlang mocht enkel Ballet Vlaanderen Impressing the Czar van William Forsythe dansen. In 2008 was die voorstelling overigens nog te zien in deSingel. Dat kwam omdat het ballet toen Kathryn Bennetts als artistiek leider had, die jarenlang balletmeester en medewerkster van Forsythe was bij Ballett Frankfurt. Voor Forsythe gaat het over de juiste mensen vinden in een compagnie die gestalte kunnen geven aan deze complexe ironische voorstelling, maar even belangrijk is dat de leiding van een balletgezelschap de geest van zijn werk begrijpt en er een vertrouwensband ontstaat. Daardoor haalde Semperoper Ballett Dresden deze voorstelling binnen met als productieleidster Kathryn Bennetts.

Impressing the Czar kent een groot contrast tussen de tweede act “In the Middle, Somewhat Elevated” die Forsythe al in 1987 voor Parijs creëerde. De choreograaf maakt gebruik van een lege scène, met wit licht van bovenuit en slechts één scène element: een kleine gouden kers. Toen men hem tijdens het creatieproces vroeg waar hij die gouden kers wou, moet de choreograaf naar verluidt “In the Middle, Somewhat Elevated” geantwoord hebben met als resultaat dat het stuk nu zo noemt dat op zich kan staan en dus een onderdeel vormt van Impressing the Czar. Door die lege ruimte ligt de focus eens te meer op de dans terwijl de score van Thom Willems zeer percussief en repetitief aanvoelt.

Zeker, er zijn enkele indrukwekkende momenten te beleven, met een lift van een ballerina door een balletdanser die haar schuin links de scène opbrengt en een diagonale lijn trekt naar rechts achter waarbij haar voeten in de lucht hangen bijvoorbeeld. Ook de golfbeweging van haar bovenlichaam onder de arm van de balletdanser in een pas de deux, naast vele momenten waarop ze kort op de pointes (met gestrekte benen, dan weer in een hoek van 90 graden met de knieën) gaat, behoren onmiskenbaar tot de hoogtepunten van het werk. Maar, op de een of andere manier – net als in 2008 overigens – blijft dit bedrijf niet de ganse tijd boeien.  Dat komt omdat de weelde van de andere bedrijven zo overweldigend is – als kijker weer je nauwelijks waarnaar kijken – en de theatraliteit, ja de humor op die gouden kers na minder uitgesproken aanwezig is. De humor zit ‘m vooral in het feit dat Forsythe deze eenakter die daarna onderdeel werd van “Impressing the Czar” in Parijs creëerde omdat hij in Frankfurt het moest doen met een krap budget. Maar in Parijs ging ie voor de less is more-aanpak omdat er naar verluidt onvoldoende tijd was om het oorspronkelijk pronkerige scènebeeld te realiseren terwijl hij in Frankfurt – met beperkt budget dus – wél voor de weelde ging in de andere bedrijven. We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat de man graag met iemands kersen speelt.

De kers en de groene pakjes komen ook voor in het ontzettend straffe openingsbedrijf “Potemkins Unterschrift” waar de toeschouwer ogen te kort krijgt. Schilderkunst (een danser die een goudkleurige schijf achter zijn hoofd plaatst,…), filmkunst (filmrol), zang in combinatie met dansgeschiedenis passeert er de revue. Een twerkend schoolmeisje tegen een jongen, videoclipdans, folklore, klassiek ballet, … Het theatrale (kleefband aan de neus, kleefband om een doek aan de muur te hangen) en het zich uit de naad dansen om het Hof te plezieren dat voor geen meter geïnteresseerd lijkt, want op de troon kijkt men zappend naar televisie,…  Forsythe parodieert het klassieke ballet aan het Hof in een stuk dat op een verhaal lijkt maar het niet is. Het geluidsplan op muziek van Ludwig van Beethoven (Strijkkwartet nr. 14, cis-Moll, op. 131 uitgevoerd door Alban Berg Quartett), Leslie Stuck en Thom Willems gaat voor dolby surround en neigt bij momenten naar kermis/pretpark/luna parkmuziek terwijl op visueel vlak er verwijzingen zijn naar wat nog komen gaat. De hamer waarmee rond een hoofd geklopt wordt (verwijzing naar de veiling in het derde bedrijf), de pijlen in een vogelkooi die op de schouders van een man rust (verwijzing naar Sint Sebastiaan die sterft en weer rechtveert in het voorlaatste en laatste bedrijf),  cheerleaders en schoolmeisjes (verwijzing naar het laatste bedrijf),… Het werk zit vol spitsvondigheden en ademt absurdisme uit wanneer een plaat op een pijl geplaatst wordt en aan het draaien gebracht terwijl een danser het nummer staat te playbacken en we uiteindelijk finaal de hilarische quote “we have a liftoff” horen (waarbij de productie opmerkingen tijdens de show via de intercom overkomen alsof de gouden kers die de hoogte ingaat een lancering van een raket is, aan enige overdrijving geen gebrek dus).

Heerlijk is de veiling in het derde bedrijf die kritiek levert op de uitverkoop van het culturele erfgoed. Hiermee klaagt Forsythe de nieuwe aristocratie aan, de periode die na de tsaar volgde, en die van kunst een investeringsmiddel maakt met exuberante onredelijke prijzen die betaald worden (onlangs nog door Fernand Huts die 670 000 euro veil had voor een tekening van Rubens). Forsythe kaart al die privé collecties die van kunst een luxeproduct maken aan. Pittig detail: de projectsponsor die er mee voor zorgde om “Impressing the Czar” naar deSingel te krijgen was een Private Bank met zetel in Antwerpen. Private banken hebben een cliënteel dat zeer welstellend is, en advies rond kunst en filantropie geven, behoort tot het aanbod van de dienstverlening van een Private Bank. Eigenlijk levert Forsythe dus kritiek op wat de projectsponsor deels mogelijk maakt. Veel complexer en absurder dan dat kan niet, lijkt ons.

Het tribale karakter zien we vervolgens in een kringdans tijdens Bongo Bongo Nageela, waarbij zowel de mannelijke als vrouwelijke dansers met een pruik op verkleed zijn als schoolmeisje en hun rokken op laten zwiepen waardoor hun witte onderbroekjes te zien zijn. Die kringdans heeft verder nog folkloristische kenmerken wanneer ze met gespreide armen rond cirkelen én verwijst dan weer naar cheerleaders wanneer er drie kringen in elkaar zijn en er en wave van buiten naar binnen plaatsvindt. Dat is ook een verwijzing naar synchroon dansen/variété dat dan weer te zien was in die veiling waar tevens een goochelact (het ‘uitrekken’ van een mens – de klassieke visuele misleiding door twee mensen te nemen waarbij de ene de voeten speelt en de ander het hoofd - achter een schuin decorelement) en het van laag naar hoog in een cirkel draaien van de dansers alsof ze deel uitmaken van een showballet.

Ogen te kort kwamen we dus voor deze indrukwekkende Impressing the Czar die geüpdatet was naar 2016. Zo zagen we tijdens de veiling een gouden vis van Donald Trump geveild worden.  Een veiling waar Rosa, de assistente van de veilingmeesteres, alles zelf koopt.

Zelfs zonder die update blijft de voorstelling hyper actueel en fris. Forsythes werk herbergt zo veel geheimen en heeft zo veel te bieden, dat ze blijft boeien en je er keer op keer andere zaken in ontdekt. En of dat een troef is!   

 < Bert Hertogs >

Structuur van het werk:

Act I. Potemkins Unterschrift
Act II. In the Middle, Somewhat Elevated
Act III. La Maison de Mezzo-Prezzo
Act IV. Bongo Bongo Nageela
Act V. Mr. Pnut goes to the Big Top