Recensie Het jaar van de kreeft

Drie jaar na “Turks fruit” van Jan Wolkers schreef Hugo Claus zijn “Het jaar van de kreeft” in 1972. Beide werken gaan over moeilijke relaties, het noodlot. Het verschil is weliswaar dat Wolkers de vrouw erg idealiseert terwijl Claus haar donkere, niet zo perfecte kantjes toont. Twee mensen uit twee verschillende milieus die niet zonder elkaar maar ook niet met elkaar kunnen, zien we. Een onoplosbare situatie waar zij die erg snel verveeld geraakt in een relatie, moeite heeft om tot een orgasme te komen, niet weet wat ze wil in het leven en zo meermaals mannen bedriegt waardoor haar bedrog routine wordt en elke fase van verliefdheid over “elkaar beter leren kennen tijdens een reisje” naar verveling en uiteindelijk de breuk leidt. Maar die breuk is dan ook weer niet definitief, want contact blijft ze nog houden.

Dat repetitieve, l’ histoire se répète, toont regisseur Luc Perceval ook op de scène. Daar hangen mannelijke sekspoppen te bengelen aan een koordje.  Beeld van de consumptiedrift van haar, van haar nymfomane karakter ook. Het sterkst van al is de voorstelling op muzikaal vlak waarbij Jeroen van Veen kiest voor minimal music, repetitieve minimalistische muziek op de vleugelpiano die zich doorheen de voorstelling ook herhaalt net zoals het verhaal min of meer zich herneemt (maar dan met een andere partner).  Het is die soundtrack die uitermate boeiend is, onder andere in zijn erg golvende bewegingen en wanneer die een fladderende sfeer creëert terwijl Gijs Scholten van Aschat als Hij en Maria Kraakman als Zij zich als een Y tegenover elkaar verhouden wanneer zij haar benen rond zijn middel klemt. Het statische karakter van het beeld staat in contrast met de muziek die seks suggereert, de spannende, speelse, avontuurlijke seks, wanneer seks nog jong en fris is met een nieuwe partner. Ja, die dus. Hier ook getoond met gevoel voor humor, waarbij het experimenterende, het onwennige getoond wordt wanneer Kraakman met de voet in zijn broekspijp gaat en daardoor wat verstrikt geraakt.

Seks en een relatie die destructief kan zijn, krijgen we ook te zien wanneer Kraakman een opblaaspop neemt, er stevig mee slaat tegen zijn rug, tegen de grond en finaal de penis eruit rukt zodat het ding in no time een troosteloos hoopje plastic bij elkaar is. Dat steekt ze dan maar in haar slipje. Later zal ze onder de poppen huppelen als een jong veulen en de penissen proberen aan te tikken. “Ik dacht niet dat dit mij nog zou overkomen op mijn 32ste” klinkt het grappig.  Wanneer hij te weten komt dat zij hem bedroog met een ander, slaat hij de poppen met de hand tegen hun rug. Dat zijn zowat de meest interessante regiekeuzes, naast het hijgtelefoontje van haar waarbij hij zit op een rood kinderfietsje, hij vraagt wat ze aanheeft (“mijn rode slip van gisteren, wel gewassen.”) om zijn fantasie te prikkelen, terwijl hij later dan weer de choreografie van een vogel neerzet. Verliefdheid als iets kinderlijks dus, van jagen ook. Dat staat geen beetje in schril contrast tussen de grimmige sfeer tussen beiden tijdens een reisje waarbij zij zich in de alcohol smijt en hem verwijt wel een saaie lul te zijn. Dan valt de kloof tussen beiden eens zo hard op en de verschillende milieus waaruit ze komen: “Ik deed haar terug naar huis. Haar appartement stonk naar rottende etensresten.”

De eerlijkheid gebied ons te zeggen dat een tiental toeschouwers al tijdens het eerste uur de zaal verlieten. “Het jaar van de kreeft” duurt in totaal zo’n 110 minuten. Toneelgroep Amsterdam noemt een kut een kut (“Jij hebt het mooiste kutje dat ik ooit heb gezien”), beschrijft borsten, schaamhaar, de clitoris, vingeren (“Hij ergerde zich aan de lijdzaamheid waarmee zij zich liet vingeren” wanneer zij al samen is met Gied maar nog een laatste keer seks toestaat met hem), voyeurisme in een relatie (“Er is een Frans spreekwoord dat zegt dat de dag dat een man niet meer toekijkt dat zijn geliefde plast, hij niet meer van haar houdt.”), scoringsdrang/punten geven (“Een twee op beweging, een acht op theater en een 20 voor de liefde”), … waarbij hij zich gaat verdiepen in vakliteratuur omdat zij naar eigen zeggen slechts één keer is klaargekomen, met haar huidige man Karel (waar ze een kind: Muisje mee heeft) toen hij haar ontmaagde en daarna nooit meer een orgasme kreeg.

De inhoud zou geen reden mogen zijn om daar anno 2016 nog aanstoot aan te nemen. Zeker, bijna twee uur theater is lang, behoorlijk lang. En ook wij keken meermaals op onze horloge. Dat komt vooral omdat er toch wel wat stof ligt op deze tekst van Hugo Claus die het werk schreef in de jaren ’70 toen de kleinburgerlijkheid nog hoog tij vierde en onze samenleving gedomineerd werd door de moraal van de katholieke kerk, inclusief de schijnheiligheid die verbonden was aan die tijd (wat ergens logisch is omdat datgene wat zo streng verboden wordt net aantrekkelijker/interessanter wordt om met de voeten te treden). Die tijdsgeest is nu compleet veranderd. Wat moet je bijvoorbeeld anno 2016 met haar stelling wanneer Karel hen betrapt heeft bij hen thuis en Karel niet wil verlaten: “Als ik nu weg zou gaan, zou Karel hulpeloos zijn.”?

Daarnaast is het een rechtlijnig van A naar Z verhaal waarbij Perceval kiest om de vertelling en spel afwisselend te laten doorgaan en laat brengen door Hij en Zij. Dat maakt dat de gelaagdheid, alsook de psychologie van de personages wat dunnetjes overkomt. Eerlijk? Had die muziek van Jeroen van Veen niet zo boeiend geweest, en die korte verwijzing in de theatertekst naar (Hey You) The Rock Steady Crew van de Rock Steady Crew (wat weliswaar leuk was maar verder totaal niets te maken heeft met nu of de tijd waarin Claus het stuk schreef vermits het nummer uit 1983 dateert) waren wij wellicht bij die tien die voor het zingen de kerk (deSingel) uitgingen.   

< Bert Hertogs >