Recensie We doen het wel zelf

Het einde van de zorgstaat zoals we die kenden dringt zich op: de overheid kan niet meer voor alles en iedereen zorgen en roept zijn burgers daarom op om meer zelfredzaamheid aan de dag te leggen. Theatergezelschap Wunderbaum streek daarom met een reeks geëngageerde burgers als een waar participatiepromotieteam neer in de Zomer van Antwerpen. “We doen het wel zelf” werd een soms absurd, schijnbaar ongestructureerd, maar vooral erg geëngageerd muziektheater waarbij het publiek geacht werd actief deel te nemen aan de voorstelling én aan de denkoefening achter de voorstelling. Om het met de openingswoorden van de 27-jarige, Antwerpse, mentaal gehandicapte Desiree te zeggen: “Ik ben wel eens benieuwd wat jullie allemaal zelf kunnen.”

“We doen het wel zelf” was een voorstelling die erg veel publieksparticipatie verwachtte. Net zoals burgers zich hoe langer hoe meer moeten gaan engageren in de samenleving, moest dat ook in deze show. Daarom werden er bij de start al twee “vrijwilligers” uit het publiek geplukt die door een draai aan “Het Rad Der Zelfredzaamheid” de volgorde van de verschillende scènes zouden bepalen. Tijdens de première viel die eer te beurt aan Tom en Lieve. Maar de publieksdeelname stopte daar zeker niet. 

Wunderbaum was zich blijkbaar zeer bewust dat misschien niet alle scènes in de smaak zouden vallen en maakte daarom bij aanvang al een duidelijke afspraak met zijn publiek: “Als je het kut vindt, gooi een ei.” En omdat de doorsnee Antwerpenaar niet standaard eieren bij zich heeft als hij naar het theater gaat, hadden ze die braaf zelf voorzien. Voor de lezers die zich hier afvragen of de eieren ook echt gebruikt zijn, kunnen we hier al melden: ja, er zijn eieren gesmeten.

U had ondertussen zelf al door dat “We doen het wel zelf” niet zomaar een standaard toneelstuk met een sociaal thema was. Het was eerder experimenteel, zeer interactief en vooral ook sterk lokaal verankerd. Zo bestond de groep acteurs hoofdzakelijk uit mensen die zich in en rond Antwerpen bezighouden met vrijwilligerswerk of actief deelnemen aan sociale projecten. Op die manier kreeg het publiek erg concrete voorbeelden van hoe we vandaag de dag zelf een steentje kunnen bijdragen aan de participatiesamenleving. Tijdens de “Dans van de Democratie” werden al deze vrijwilligers en hun burgerinitiatieven één voor één even voorgesteld. De initiatieven waren erg divers. Het ging van een dochter die voor haar zorgbehoevende moeder zorgde, een postbode die wel eens boodschappen deed voor een hulpbehoevende alleenstaande tot een organisatie die een sociale kruidenierszaak uitbaatte waar mensen die het niet te breed hebben toch basisproducten kunnen kopen. Er waren in Antwerpen blijkbaar al heel wat burgers die het zelf deden.

Tegelijk met de idee dat we zelf een deel kunnen doen, werd ook de vraag gelanceerd of we wel alles zelf kunnen doen? In een heuse shoot-out in ware westernstijl, inclusief een filmmuziekje dat wat deed denken aan de thema’s van Ennio Morricone,  werd de vraag opgeroepen of je zomaar elkaars moeder kan gaan verzorgen. Een echte cowboy zorgt immers voor zijn “eigen” moeder. Kunnen we met andere woorden zonder sociaal opvangnet werken? Dit werd geweldig knap uitgewerkt in het stuk waar een meisje van de Antwerpse circusschool zou gaan koorddansen maar het veiligheidsnet bleek zoek te zijn. Laat “de maatschappij” haar op het touw lopen of moet hier ingegrepen worden?

Ook Desiree maakte wat dat betreft een geweldige indruk op ons toen ze de eis van de overheid tot meer zelfredzaamheid op haar manier even in vraag wist te stellen. “Ik ga u nu vertellen wat ik allemaal niet kan ... dus we zitten hier nog wel even.” Vervolgens gaf ze een hele waslijst met vaak alledaagse handelingen die voor haar een probleem vormden. Haar naïviteit en eerlijkheid waren aandoenlijk en soms zelfs grappig, maar misschien wel doeltreffender dan een of ander zwaar filosofisch of politiek betoog over de grenzen van die zelfredzaamheid.

Ondertussen werd zowat in de helft van de voorstelling Tom, de vrijwilliger die aan het rad moest draaien, volledig ingelijfd door het theatergezelschap Wunderbaum toen bleek dat Tom als hobby af en toe wel eens een liedje durfde te schrijven. Uiteraard werd er gevraagd om eens iets te laten horen en onder grote aanmoediging van het publiek kon hij niet anders dan ingaan op deze vraag. Prompt werd een gitaar rond zijn hals gehangen en bracht hij, tot grote vreugde van Wunderbaum, het publiek en zijn vriendin die naast ons zat te glunderen met “Free in the mind”. De gitaar bleef en Tom werd spontaan deel van de band. Zo snel kan een carrière in de showbizz van de grond komen.

De scène “Anonymous” was irritant. Het stuk over een survival-expert was traag, vertelde inhoudelijk niet veel en het door de computer vervormde stemmetje werkte aardig op de zenuwen. Een andere trage scène, “Mensen die…”, kon dan weer wel erg bekoren. Het opzet was erg eenvoudig: er werd een stelling voorgelezen en wanneer die op jou van toepassing was, stak je je hand op. Het werd een introspectief moment van zelfreflectie voor het publiek waarbij getoetst werd naar de kleine ergernissen, de gewoontes, de bedenkingen, de kleine kantjes van het menselijk gedrag en herkenbare situaties die soms wel eens gênant kunnen zijn. En hoewel het over een hele lange lijst met stellingen ging, bleef het boeien door de afwisseling, de herkenbaarheid en de humor die soms ook wel in de zinnen was geslopen.

Het tekstueel sterkste stuk was dan weer “Liberal love” waar qua stijl werd teruggegrepen naar het klassieke theater waar een koppel de liefde voor elkaar onder woorden bracht. Het confronterende zat hem in de zakelijke, rationele benadering en inkleuring van het begrip “liefde” vanuit de idee dat iedereen uiteindelijk voor zichzelf leeft.

“We doen het wel zelf” van Wunderbaum en een reeks geëngageerde, Antwerpse burgers was uiteindelijk een erg entertainende voorstelling die meer deed dan de mensen aan het lachen brengen. Ze riep het publiek op om zich te engageren, te participeren en vooral ook kritisch en solidair te blijven.

< Sascha Siereveld >