Recensie De man door Europa

Met het verhaal van Metropoliz, een oude salamifabriek die gekraakt werd door honderden restjesmensen – mensen die niet (meer) meekunnen met de maatschappij - in Rome sluit Lucas De Man zijn voorstelling ‘De man door Europa’ af. Door van de voormalige salamifabriek een museum voor hedendaagse kunst te maken, wordt het moeilijker voor de eigenaar of de ordediensten om de krakers weg te halen. Een overlevingsstrategie volgen ze die in zekere zin de oplossingen die De man daarvoor uit de doeken deed hoe we via een transformatie uit de morele en systeemcrisis waar we nu in zitten, kunnen geraken, ondersneeuwt.

De Man brengt een voorstelling die het midden houdt tussen een lezing en een monoloog. Hij vraagt het publiek bij de start wat het belang is van geschiedenis (die best relatief is als je weet dat alles terugkomt en we op bepaalde vlakken niet of weinig evolueren). Vervolgens test hij onze geschiedeniskennis. Het is een opstapje om uiteindelijk bij zijn project te komen waarbij hij 25 mensen interviewde in 8 landen: België, Nederland, Polen, Spanje, Duitsland, Italië, Turkije en Griekenland. De voorstelling is dus doorspekt met toeristische beelden (Athene, Istanboel, Rome, enz.) in combinatie met interviews van experts waarbij hij op zoek ging naar de huidige generatie Machiavelli’s, Thomas Mores, Erasmussen, Copernicussen en Luthers. Onderdeel van het den Bosch-jaar is ‘De man door Europa’ waar de overheid 8 miljoen euro vrij maakte voor verschillende projecten. Het Lutherjaar in Duitsland gaat er 3 miljard euro tegenaan gooien, geeft ie fijntjes mee.

Meteen al is dat de zwakte van de voorstelling, omdat ze enerzijds op zoek wil naar andere systemen, naar oplossingen om uit de stilstand, of achteruitgang als je wil, van de samenleving te komen terwijl het net zijn bestaansrecht kent door oude subsidiesystemen. Wat ben je er als toeschouwer mee om een man te horen zeggen dat de toekomst wellicht bij andere financieringsmechanismen ligt, dat de rijken zich nu vooral verrijken en in stand houden en de rest het met minder moet stellen, terwijl hij zelf beroep doet op het oude systeem en voor eigen kerk predikt (het select klassiek links georiënteerde volkje dat nu eenmaal ook cultuur consumeert)?

‘Create a society’ is het eerste punt waar hij toe komt om tot een oplossing te komen. De hindernissen zijn nochtans niet min. Er is tegenwoordig steeds minder maatschappij, en steeds meer individualisme waarbij mensen gewoon naast elkaar leven. Mensen zijn zo vrij dat ze verveeld geraken, stelt een expert. Een ander ziet dan weer dat de huidige generatie zo verwend is en daardoor niet of nauwelijks bereid is om actie te voeren. Als de mindset er niet is om voor het collectieve belang te vechten, is het moeilijk om tot sociaal protest te komen, laat staan een sociale beweging. Lees: we hebben het in West-Europa nog veel te goed om tot actie over te gaan, wat niet gezegd kan worden van Zuid-Europa dat de crisis feller voelde, waar er minder individualisme is en waardoor sociale bewegingen en initiatieven ook makkelijker konden ontstaan. Het probleem is dus dat er een probleem is, maar het is niet overal in Europa groot genoeg opdat het tot een transformatie kan leiden. Of wat te denken van politici die alweer een begrotingsevenwicht in ons land op de lange baan schuiven? Iemand die dát nog durft aan de kaak stellen? Die in het openbaar durft zeggen dat hier weinig ‘kracht van verandering’ inzit maar er op politiek vlak vooral meer van hetzelfde wordt geserveerd maar dan in een andere verpakking?   

Er is dus die vaststelling dat er een graaicultuur is, en prestige afhangt van iemands succes: de job en de inkomsten die hij of zij genereert. De Man verheerlijkt de journalisten die zich ook als activist opstellen zoals in Turkije of Polen. Een journalist mag nochtans in principe om deontologische redenen geen partij kiezen. Ook dat is een niet onbelangrijke kanttekening die niet gemaakt wordt. Evenmin dat geschiedenis en verworvenheden loslaten cruciaal zijn om tot verandering te komen en dat niet zo vanzelfsprekend is om opnieuw te beginnen met een wit blad papier. Om kort te gaan: in Nederland en België hakt de crisis nog onvoldoende door bij het volk, waarbij inderdaad de grote vermogens gespaard blijven en de ongelijkheid zich dus net als beschreven in Utopia van More zich in stand houdt.

Remove all barriers (Turkse journalisten die ondanks de censuur erin slagen om via Twitter te berichten over de thuissituatie), change offline, create a society, public space, new democracy (hier verwijst hij naar Madrid waarbij een ex-rechter via crowdfunding burgemeester is geworden en de stad een systeem hanteert van participatie democratie en rechtstreekse democratie via social networks, zeg maar de ‘jeugdraden’, ‘cultuurraden’,enz. die wij al jaren kennen) , en community building zijn maar enkele oplossingen hoe de transformatie in gang gezet kan worden.  

Maar op het einde zegt de Man dat ie niet de ambitie had om dé oplossing aan te reiken en er wellicht nog zaken zijn die hij niet behandeld heeft. Het voelt aan als een student die een thesis schrijft, een goede probleemstelling weet neer te pennen, ambitieus is in zijn onderzoeksproject maar uiteindelijk alle ambitie laat varen en heel wat in het midden houdt. Sterker nog, de cynicus in hem drijft naar boven wanneer hij het Eurovisiesongfestival beschrijft als het hoogtepunt van de Europese cultuur, verschillende songs laat horen tijdens de voorstelling waaronder Teach Ins ‘Ding a dong’ uit 1975. Kort samengevat: als je het niet meer weet in het leven, zing dan ding a dong’. Tja… Door dat te doen en door te spelen met Playmobil op een kaart van Europa, doet hij uitschijnen dat alles zo eenvoudig is, alsof het kinderspel is. Niets is minder waar.  De Man simplificeert dus ook geen klein beetje.   

Maar ach, hij heeft een maand door Europa mogen reizen, met subsidiegeld, terwijl de interviews perfect via skype of zo hadden afgenomen kunnen worden. Niet dat we de Man zijn reisje niet gunden, maar het toont vooral aan dat subsidies geven aan wat dan ook in zekere zin geldverspilling in de hand werkt én houdt. Op dat vlak is het ons inziens wenselijk dat er andere financierings- en controlemechanismen komen voor de podiumkunsten. Verander de wereld, begin bij jezelf. Zoiets.

‘De man door Europa’ is geëngageerd theater, maar evengoed ook alweer een bewijs van wat drammerig Hollands gedoe. De Man voelde maar al te goed aan dat hij halfweg – niet alleen omwille van de warmte in de Monty overigens – de aandacht van het publiek aan het verliezen was. Dat ie de voorstelling liet uitlopen tot bijna 110 minuten in plaats van 90 voelde dan ook erg oncomfortabel aan en werkte tegen de voorstelling. Zelden hebben we ons zo on-vrij gevoeld in het theater. Let’s start a revolution tegen dit soort praktijken van theatermakers. Iemand die met ons een sociale beweging wil starten? Iemand?

< Bert Hertogs >