Recensie Artifact

Forsythe weet als geen ander zijn publiek het noorden te doen kwijtgeraken. Ook zo in Artifact, dat hij in 1984 afwerkte en toonaangevend zou worden voor zijn latere balletcreaties. De zestigjarige Amerikaan brengt vaak opvoeringen die een dansvoorstelling zijn met een behoorlijke dosis theatraliteit in. “Step inside. Welcome to what you think you see” met die woorden verwelkomt Kate Strong ons. Samen met dat andere vertellende personage, Nicholas Champion met megafoon, gaat ze in dialoog en later, bij het begin van het tweede deel ook in confrontatie. Basiscommunicatie over de 5 journalistieke vragen – where, which, what, when en how vuren ze op elkaar en de toeschouwer af. Contrasten ook tussen “remember en forget”, “Always en never” “I en You”. Dat samenspel van woorden die soms onderling tegenstrijdig worden meegedeeld, zorgt al meteen voor een onwennig gevoel. Forsythe maakt het ons moeilijk zijn verhaal te coderen en te begrijpen. Dat doet hij ook visueel.

De belichting is subliem zoals we ook in zijn recenter Impressing the Czar onlangs mochten ontdekken. Maar dit keer beperkt hij bewust wat de toeschouwer wel en niet te zien krijgt. Dansers zien we in fel wit licht dansen, de schijnwerper op hen gericht. Dan weer zien we hen met tegenlicht, zodat hun silhouet en prachtig beeld oplevert. Maar vaak dienen we onze verbeelding te gebruiken om te zien wat we niet zien, wanneer ze in halve duisternis, of gedeeltelijk in hun eigen schaduw de niet vanzelfsprekende bewegingen uitvoeren. Forsythe knipt ook in wat we te zien krijgen. Zo is het derde deel, op een muziekcollage van Forsythe zelf, waar de beide vertellers met elkaar botsen en een tamelijk destructief gedrag tentoongesteld wordt, behoorlijk fragmentarisch. Het branddoek valt een aantal keren naar beneden terwijl de actie nog lijkt verder te gaan. Het geeft een bevreemdend gevoel. Het publiek voelt zich genomen in de vrijheid om te zien wat het wil zien. Op dat vlak houdt Forsythe de regieteugels strak in handen terwijl het corps de ballet zich klaarmaakt om vanuit een andere positie opnieuw verder te dansen.

Op die manier tast Forsythe de grens af tussen wat verbeelding is en wat we effectief te zien krijgen. De impressie aan beelden en klanken die we opdoen raakt hoe dan ook verstoord. Als toeschouwer word je geconfronteerd met de keuze. Wil je zien wat niet te zien is? Wil je horen wat niet te horen is? Wil je denken waarover misschien niet na te denken hoeft? Vormelijk en inhoudelijk is deze voorstelling dan ook behoorlijk complex. Ook de composities die we te horen krijgen (Chaconne in d klein van Bach en een compositie van Eva Crossman- Hecht) zijn dat.

Forsythe toont aan dat hij in zijn beginperiode behoorlijk aanleunde bij de Balanchine methode. De rechte lijn komt meermaals voor. Daarnaast zijn hoekige en vloeiende uitdrukkingen van armen en handen alomtegenwoordig. Dat net de spiraalvorm op het einde het enige van de verschillende borden is, dat rechtop blijft staan, mag geen toeval zijn. Fel molenwiekend met de armen, sluit het corps de ballet ook de voorstelling af. Een voorstelling waar de sublieme pas de deux tussen Wim Vanlessen en Aki Saito met een aartsmoeilijke pointe op het rechterbeen in deel 1 voor haar, en ook een schitterende passage in deel 2 nog steeds op ons netvlies gebrand zijn. Beiden voelen elkaar perfect aan en ze weten elkaar tot een hoger niveau te tillen. Al sinds hun jeugd dansen ze samen en zijn beiden gegroeid. Het is dan ook telkens een ware eer voor ons om hen aan het werk te mogen zien.

Verder ook een pluim aan de mannelijke dansers die op rij een vloeiende arm-handbeweging doorgeven aan elkaar. Ook noteerden we een moment waar ze schouder aan schouder een intensieve en perfect getimede dans op 1 rechte lijn uitvoerden.

Knappe voorstelling dus waar je hoe dan ook na 1 keer het gezien te hebben zo overdonderd van bent dat het lijkt alsof je slechts fragmenten hebt gezien in een groter geheel. En dat het net daarom is dat het zo moeilijk is om een juiste indruk te hebben. Voor zover indrukken juist kunnen zijn, vermits ze hoogstpersoonlijk zijn, een momentopname zijn en stoelen op eerdere ervaringen, smaak en persoonlijkheid.

< Bert Hertogs >