Recensie Pianola satire de trash

Hoe ziet de toekomst eruit van live performances? Die vraag stelden Serge Verstockt, Alain Franco en ChampdAction zich naar aanleiding van de jongste trends in robotica. Robots helpen nu al onder andere in de zorgsector, het huishouden en in de industrie, niet zelden om repetitieve taken tot een goed einde te brengen en mensen daarvan te ontlasten. Ook voor journalisten ziet de toekomst er volgens bepaalde theorieën niet al te rooskleurig uit, omdat via artificiële intelligentie door met algoritmes te werken, de job (voor een groot deel) automatisch zou uitgevoerd kunnen worden. Gaan mensen straks effectief seks hebben met robots? En is het dan ook geen logische oorzaak/gevolg redenering dat ook artiesten en bands straks vervangen worden op het podium omdat ook zij hun handeling vaak herhalen (en sommige gages ondertussen onbetaalbaar worden)? ‘Pianola, satire de trash’ zet alvast aan tot nadenken. Een eye opener van een voorstelling!

5 robots staan er opgesteld op het podium van de blauwe zaal in deSingel: Hugo, de verteller, Claude Debussy, Igor Stravinsky, Kuno die altijd tot onze dienst staat en boycotter die enkel danst. Nu ja, het is te zeggen, de met pauwenveren gevederde robot komt eigenlijk niet veel verder dan zijn hoofd wat naar voor en achter en opzij te bewegen, alsook de voeten en de armen. Molenwiekend lijkt hij eerder op een foute verkeerspolitiepop die op autostrades automobilisten teken doet dat er werken zijn en ze een linker of rechter baanvak dienen te kiezen, afhankelijk van hun armbeweging. Qua beweging dienen de menselijke dansers zich dus niet al te veel zorgen te maken. Al zijn de dialogen tussen de robots van behoorlijk niveau. Ze overstijgen moeiteloos het niveau van de gemiddelde dialoog in een Vlaamse soapserie als Thuis en Familie alvast. Op dat vlak ziet de toekomst er rooskleurig uit wanneer robots dat zaakje zouden overnemen.

Zo zijn de gesprekken tussen Kuno en Hugo geweldig wanneer ze menselijk gedrag vertonen, namelijk roddelen over sterren. In dit geval Hedy Lamarr waar Kuno iets voor lijkt te voelen. Ze was naakt ze zien in Ecstasy, een cultfilm, en speelde daar het eerste vrouwelijke orgasme in een niet pornografische film. Ze was getrouwd met Fritz Mandl, een Oostenrijkse industrieel gespecialiseerd in munitie die wapens aan Mussolini en Hitler leverde. Ze vluchtte naar de VS om te ontsnappen aan het Naziregime. Daar had ze een affaire met George Anteil, de futuristische componist achter ‘Ballet mecanique’ waar pianola’s en vliegtuigmotoren in te horen zijn. Hij zorgde ervoor dat ze een borstvergroting kreeg. Zij van haar kant toonde haar van haar meest patriottische kant. Omdat de frequentie van torpedo’s onderschept kon worden omdat ze maar op 1 frequentie werkten, kon die door de vijand terug naar de verzender gestuurd worden. ‘Frequence shifting’ kon dat verhelpen. En daarvoor kon de techniek die de pianola hanteert, zorgen.    

Hugo vindt het vreemd dat mensen robots proberen te imiteren (‘choreografen proberen de bewegingen van machines te imiteren’) omdat ze zo snel logisch kunnen denken, over een gigantisch datanetwerk beschikken en hun bewegingen perfect zijn. Net hetzelfde is aan de hand met robots die de onlogische denkmechanismes van de mens proberen te imiteren die tot onvoorziene gedachten leiden.  Eigenlijk vullen de twee elkaar dus perfect aan. ‘Een huwelijk zou een oplossing kunnen zijn.’ zo voorspelt Hugo.

En hoewel Claude Debussy het niet zo heeft voor robotica, werd de pianola, een piano die automatisch muziek maakt, en deels gebaseerd is op het principe van de weefgetouwmachine die in 1804 werd uitgevonden  door Joseph Jacquard, wel een feit.  De pianola maakt gebruik van rollen, ponskaarten, die het inleest en onder andere kan spelen van zodra de ‘pianist’ met beide voeten op de pedalen trapt. Het resultaat: een mechanisch geluid, waarin niet zelden houterige kliks in te horen zijn. Maar vooral: datgene wat door de mens onspeelbaar is, wordt speelbaar. Die stortvloed aan klanken, levert weliswaar niet zelden erg drammerig en percussief getokkel op. Zeker wanneer we een quatre mains van twee pianola’s te horen krijgen. Debussy zou geen fan zijn van ‘Pianola, satire de trash’: ‘Il faut débarasser la musique de tout appareil scientifique.’ en ‘L’extrême complication est le contraire de l’art. Il faut que la beauté sois sensible.’ zo stelde hij.

‘Waarom doet hij niet mee aan de Koningin Elisabethwedstrijd?’, vraagt Hugo zich af aan Kuno: ‘Omdat verwacht wordt dat je met gevoel speelt.’ antwoordt die. Dat is op zich een interessante discussie waard, of muziek emotie in zich dient te hebben. Alleszins zijn principes als versnellen, vertragen, luider worden en stiller van groot belang. Ook de ethische code voor robots van Assimov doet nadenken. Een robot mag geen mens pijn doet, luidt het. ‘Geldt dat niet ook voor mensen?’ vraagt Kuno zich op het einde af. ‘Wat is dat allemaal met hen? We hebben er geen probleem om lang en hard te werken zodat zij kunnen genieten van vrijheid en van de plezantere dingen in het leven.’ vraagt hij zich af. Op die manier legt de voorstelling ook een mogelijk conflict dat in de toekomst zou kunnen opduiken tussen mens en robot op, dat die laatste zich op een bepaald moment zou uitgebuit kunnen voelen als moderne slaaf. ‘Wat is dat geluid?’ klinkt het vervolgens waarop de ‘Vlucht van de hommel’ van Rimski-Korsakov te horen is met zijn moordende ritme, waarbij een mens kennelijk in staat was om de snelheid en de veelheid van noten die een robot of machine zou kunnen produceren, te evenaren. De robots lijken fan.

Robot en mens, ze zullen elkaar in de toekomst blijven beïnvloeden, langs beide kanten. Niet alleen op vlak van technologie, welke impact het zal hebben op onze levens (in het huishouden, de zorg, de industrie,…) maar ook in de kunst, en is dus absoluut een zeer interessant artistiek thema. ‘Pianola, satire de trash’, dat bij momenten ook noise produceerde via een decap (automatische accordeon en drums), elektrische gitaar en synths is misschien wel daarom een van de meest spraakmakende muziektheatervoorstellingen van de afgelopen maanden. Omdat het de vinger aan de pols houdt van de actualiteit. Omdat we volop in een nieuwe industriële revolutie terecht zijn gekomen waar de robot een hoofdrol zal spelen.

< Bert Hertogs >