Recensie Malcolm X

De muziektheatervoorstelling Malcolm X in het Openluchttheater Rivierenhof te Deurne plaatsen, is op papier wellicht interessant. In de praktijk bleek de locatie lang niet ideaal voor een theatervoorstelling als deze, die nochtans door de jury van het Theaterfestival geselecteerd werd als een van de beste producties van het afgelopen jaar. Het OLT is immers een amfitheater. Daardoor konden toeschouwers die niet centraal zaten, onmogelijk de visuals en de boventiteling lezen. En zelfs dan nog, bleek dat er soms te weinig contrast was tussen beeld en de ondertitels in wit. Toen er even wat wind kwam opsteken, en het projectiedoek (in dit geval witte repen) licht begon te dansen, haalde je dat ook uit de voorstelling. Maar vooral: het publiek ging ongegeneerd naar de toog iets drinken of naar het toilet tijdens de verschillende scènes door. Om kort te zijn: er ging te veel verloren in het OLT. Op 7 september 2017 is de productie in betere omstandigheden te zien in de KVS.

Fikry El Azzouzi stond in voor de tekst, de regie is van de hand van Junior Mthombeni en Cesar Janssens (producer van The Kids en Raymond van het Groenewoud) nam de muziek voor zijn rekening. Het uitgangspunt: de ideeën van de Amerikaanse activist Malcolm X vertalen naar nu. De vrijheidsstrijd waar hij voor ging en zijn Islamitische geloofsovertuiging staan dan ook centraal in deze voorstelling. Anno 2017 luidt de revolutie uit de mond van 22 acteurs. Malcolm X wisselt woord en muziek constant af waardoor de voorstelling fragmentarisch aanvoelt ook al omdat je niet weet wie precies welke rol speelt. Al vanaf de start baadt de productie in naar ons gevoel overdreven profileringsdrang wat erg vermoeiend is om 2 uur en een kwartier uit te zitten. Niet in het minst wordt het publiek geschoffeerd waar toch wel behoorlijk wat bekend volk tussen zit, van de groene politicus Wouter Van Besien, over Maarten Huygens van Intergalactic Lovers tot zelfs Hans Bourlon (in sportieve outfit om minder op te vallen) van Studio 100. ‘Jullie zijn als herpes, je geraakt er niet vanaf’ krijgen zij te horen terwijl het kuddegedrag van de toeschouwers op het einde van de voorstelling door de mangel gehaald wordt.

De zoo en het Centraal Station zijn met bloed gebouwd, (Koning Leopold II heeft tot 10 miljoen doden op zijn geweten in Congo en opende ook het station in Antwerpen nvdr.) vernemen we. Een Afrikaanse vrouw laat optekenen dat we eerst haar land koloniseerden, vervolgens haar geest en nu haar lichaam. ‘Een neger wil niet meer genoemd worden als makak’ laat haar mannelijke collega weten. ‘We doen niet alsof. We haten jullie echt.’ klinkt het fel. Die intensieve passages worden niet veel later de kop ingedrukt wanneer gesteld wordt dat het allemaal maar ironisch bedoeld is. Alsof het per se nodig was om de scherpe randjes van de voorstelling te vijlen.

‘Het is tijd voor het geloof in het goede. In de mens. In God. Geen oordeel. Ik geloof in vrijheid (van meningsuiting). In aanvaarding. In vergeving.’ horen we terwijl kunst als laatste strohalm aanzien wordt in tijden van haat. Niet veel later speelt de band Nina Simones ‘Revolution’. Billie Holiday’s ‘Strange Fruit’ alsook ‘Say it loud’ (‘I’m black and I’m proud’) van James Brown passeren ook. Breakdance, hiphop, tapdans, slam poetry zoals het fel gesmaakt ‘De revolutie zal starten als we het hart activeren.’ en jazzsolo’s krijgen we verder nog te horen.

Maar even goed is de voorstelling niet zelden ook contradictorisch. Enerzijds hekelt ze het feit dat blanken zwarten als exotisch beschouwen, anderzijds wordt wel eens een Afrikaanse dans op blote voeten getoond en nét daar het exotische onderstreept. Zeker, stigmatisering is verwerpelijk. Maar er is een fundamenteel verschil tussen objectieve karakteristieken benoemen als groot, klein, dik, dun, bruin, zwart, wit, man, vrouw … enerzijds en daar een oordeel aan koppelen anderzijds. Met al die adjectieven of substantieven is niets mis op zich. Het is de connotatie die eraan gegeven wordt, die stigmatiserend kan zijn.

Vandaar ook dat wij met grote ogen kijken naar het steeds groter wordende ‘leger der politiek correcten’ die plots vindt dat je een kat niet meer een kat mag noemen. Als je stelt dat iemand ‘dik’ is in een recensie, dan blijk je plots aan ‘bodyshaming’ te doen en daar dan nog voor afgerekend te worden door een of andere freelancer die voor een online vrouwenmagazine werkt en niet eens de moeite doet om contact op te nemen met de door sommigen als masochistisch beschouwde auteur in kwestie. ‘Bodyshaming’, een hip woordje waar we totdantoe nog nooit van gehoord hadden overigens...

Waar gaat dat naartoe? Dat wanneer je straks stelt dat een vrouw een vrouw is, en een man een man, je geen genderneutrale visie hebt op de wereld en tegen gelijkheid zou zijn (wat overigens complete bullshit is)? Dit terwijl er fundamentele verschillen zijn zowel fysiek als mentaal tussen man en vrouw. Stellen dat deze er niet zouden zijn, is gewoon te gek voor woorden. Wat heeft dat in godsnaam met gelijkheid te maken en gelijke kansen en rechten? Niets. Dit is gewoon het resultaat van een op hol geslagen maatschappij waar de perceptie regeert en de facts er niet meer toe doen. Waar er in se niets of nauwelijks iets verandert voor vrouwen maar de (valse) indruk wel wordt gegeven dat de tijden veranderd zijn. Mogen wij hier even luidop ‘What the fuck?’ uitschreeuwen. Onze verontwaardiging om dit alles kenbaar maken dat het allemaal vooral draait om wat opsmukwerk links en rechts maar er in se fundamenteel niets verandert?

Verwijzen naar Kants ‘Naar de eeuwige vrede’ en Voltaires ‘Pleidooi voor verdraagzaamheid’ doet Malcolm X verder nog dat sommige cliché’s rond allochtonen gewoon bevestigt met de lichtgeraakte man die in no time opvliegend gedrag vertoont bijvoorbeeld. Finaal worden de recentste aanslagen opgesomd: 11 september 2001 in de VS, 11 maart 2004 in Madrid, 7 juli 2005 in Londen, 7 januari 2015 in Parijs (Charlie Hebdo), 13 november 2015 in Parijs en 22 maart 2016 in Brussel met tussen elke vermelding de tekst ‘The chickens come home to roost’, een uitdrukking die stelt dat wat mensen in het verleden een ander aangedaan hebben, niet onbestraft kan blijven en hen altijd zal achtervolgen.

Deze uitdrukking gebruiken in combinatie met de vermelding van de aanslagen is ronduit verwerpelijk, getuigt van een gebrek aan respect voor de slachtoffers van aanslagen en dreigt net een spiraal van geweld en haat in de hand te werken, of zelfs goed te keuren. De cartoonisten van Charlie Hebdo uitten gewoon hun mening, scherp, en alles wie iet of wat te maken heeft met opiniërende journalistiek heeft ook het recht om te kwetsen. Dat noemen ze vrije meningsuiting. Uiteraard mag iemand zich gekwetst voelen, in de pen kruipen, een lezersbrief opsturen enz. als reactie. Maar een aanslag plegen, het uitmoorden van een groot deel van een redactie, is van een compleet andere orde. Dat is geen oog om oog, tand om tand-principe toepassen. Dat is reageren op een barbaarse manier, net datgene wat het publiek verweten wordt bij de start van de voorstelling. Iets wat, naast het middelvinger-gebaar bij sommige mensen op de lachspieren werkt. Waarom? Omdat die toeschouwers geen fuck te maken hebben met wat Leopold II in de 19de eeuw en het begin van de twintigste bijvoorbeeld allemaal aangericht heeft. Wat men dus vergeet, is dat er decennia zijn verstreken tussen toen en nu. En dat het verleden laten voor wat het is, de beste instelling is in het op zoek gaan naar een toekomst samen.

Kan iemand ons trouwens eens uitleggen in welke mate die 35 doden bij de aanslagen in Brussel vorig jaar hun dood zelf gezocht zouden hebben? Wat hebben die 35 concreet gedaan dat hun overlijden zou kunnen verklaren volgens die ‘The chickens come home to roost’-uitdrukking? Inderdaad. Niets! Malcolm X zit dus vol tegenstrijdigheden, pleit enerzijds voor vrijheden zoals persvrijheid, maar meldt op het einde wel fijntjes dat de aanslag in Parijs op de kern van de democratie, namelijk een redactie, te verklaren valt op de manier zoals deze voorstelling het wil doen… Die valt zo niet te verklaren, noch goed te praten. Zo simpel is dat.

< Bert Hertogs >