Recensie Viktor

Met Viktor van Tanztheater Wuppertal Pina Bausch kent deSingel haar eerste productie in de vernieuwde Rode Zaal. De werken aan de toneeltoren liepen vertraging op, onder andere omdat er asbest ontdekt werd, waardoor enkele producties verschoven moesten worden of geannuleerd dit seizoen. Niet zo voor het danstheater dat Pina Bausch in 1986 creëerde en anno 2017 nog erg actueel is. Zo zien we de verhouding tussen mannen en vrouwen uitgelicht wat in de #Metoo-nasleep nog steeds boeiend is om zien. Een vrouw stapt naar voor op het podium, vergroot haar boezem door die wat naar boven te pushen met de handen en stelt dan dat ze zin heeft in een serieus gesprek ... Om maar te zeggen dat er ook steeds vrouwen zijn geweest die hun vrouwelijkheid en hun troeven ingezet hebben om hogerop te geraken in het leven. Hoewel Viktor, waarin overigens erg vaak gerookt wordt, nog steeds enkele zeer knappe beelden oplevert, waaronder ook enkele absurde (Twee mannen wassen zich aan een waterfontein, hier gespeeld door een kleine vrouw die een fijn straaltje water uit haar mond spuit maar ook steeds voorzien moet worden van nieuw flessenwater in haar mond door diezelfde mannen. We zien tevens ook twee vrouwen simultaan aan de gymringen bengelen maar dan in een avondjurk wat ook een grappig beeld oplevert.), voelt die 31 jaar naar zijn creatie wel erg lang aan. Het eerste deel duurt immers 100 minuten, het tweede negentig. Vooral het tweede deel voegt eigenlijk nog weinig toe aan de danstaal, de woordenschat die al breed geëtaleerd wordt in het eerste. Het is dan ook vechten om niet te moeten geeuwen tussen tien uur en half twaalf ‘s avonds, en kennelijk zijn we lang niet de enigen.

Bausch analyseerde destijds erg goed het leven en hoe mensen zich gedragen. Hoe ze zich verhouden tot elkaar, wat hun verlangens zijn, hun eenzaamheid, hun angsten ook. In Viktor zien we een aarden groeve als decor waar constant iemand wat aarde naar beneden kegelt. Peter Pabst stond in voor de scenografie, hier die van de afgrond van onze diepste gevoelens. We horen muziek van Tsjaikovski, Dvorak, Buxtehude, Katsjatoerian, Italiaanse volksmuziek, Middeleeuwse dansmuziek, die uit New-Orleans en dansmuziek uit de jaren ‘30.

Openen en eindigen doet de voorstelling met een vrouw in een rode jurk die geen armen heeft. Vervolgens legt een man een vrouw en man naast elkaar op het podium en zegt de huwelijksgeloften op waarbij hij hen elk apart laat knikken, vervolgens de ringen laat uitwisselen en hen op hun zij legt zodat ie elkaars mond tegen elkaar kan drukken. Vrije wil, sociale druk, het gearrangeerd huwelijk, … je kan het er allemaal in zien. Net als de prestatiemaatschappij die in vraag gesteld wordt wanneer een dode in een lijkenhuis nog te horen krijgt dat ie te traag is. Mensen worden als objecten getoond die op hun plaats gelegd worden, op het tapijt dat vervolgens opgerold wordt, ze worden weggesleept, enz. Een veiling van antiek in beide delen en ook enkele puppies in het tweede stelt dan weer in vraag welke waarde we écht hechten aan dingen en dieren. In het eerste deel zien we ook een ruildeal plaatsvinden voor twee Lunebergse heideschapen. Ontrouw wordt dan weer getoond wanneer een man een vrouw knuffelt maar tegelijkertijd met zijn handen aan de borsten van een andere vrouw zit die rug tegen rug geplaatst wordt met de vrouw die ie knuffelt.

Op muziek uit de jaren ‘30 zien we het gezelschap een reidans uitvoeren die ook tussen het publiek uitgevoerd wordt. Emma Barrowman gibbert het tijdens deze formele aangelegenheid uit. Haar bandje die haar blauwe jeanskleedje om haar hals omhoog moet houden, is los. Haar collega’s proberen haar te fatsoeneren, maar steeds komt de sluiting tussen het bandje en het begin van de jurk, aan haar linkerborst los. Bausch herhaalt het proberen om het kleedje goed te krijgen en het falen meerdere malen waardoor ze aantoont dat ze een meester is in deze komische stijlfiguur. De herkenbaarheid ook om te sukkelen met iets wat nochtans erg vanzelfsprekendheid is, wordt hier dan ook zeer treffend voorgesteld. Een andere vrouwelijke performer maakt een handstand waarbij ze billenkoek krijgt van een man, terwijl een kleine vrouw haar origami kraanvogel als kind en daarna als (dementerende) gepensioneerde (hier voorgesteld door een met schoenen en blouse aangeklede stoel waarachter ze plaatsneemt) voedert. Een ballerina legt dan weer varkensvlees rond haar tenen waarna ze haar balletschoenen aandoet en lange tijd op haar pointes danst. Bausch draait de rollen ook om. Zo zien we een man in kostuum enkele houten planken in twee snijden, maken mannen die op een rij stoelen zitten zich op, of laat ze een chichivrouw met glitterjurk en designhoed opdraven om imaginaire kak op te kuisen en in een blauw emmertje te droppen. Het levert niet alleen erg grappige beelden op, het is ook snoeiharde kritiek aan al het fake uiterlijk vertoon in de wereld. Uiteindelijk moeten we allemaal de dagelijkse karweitjes in het leven doen.

In het tweede deel zien we een strenge balletleerkracht haar leerlinge steeds dezelfde oefeningen laten uitvoeren op de tekst ‘1,2,3 yes lovely.’ Verwijzen naar masturbatie (vrouw in zwart aan de linkerkant van het podium) en bondage (ballerina die met arm en been vastgehangen wordt) doet deze voorstelling ook. Zien we Bausch de spot drijven met sprookjes en een vuurdraak (hier een man met aansteker voor zijn mond) in het eerste deel dan is wellicht hét grappigste moment te vinden in het tweede waarbij we drie aan lager wal geraakte vrouwen met stuk textiel in hun haar en een sigaret in de mond een man zien bedienen die spaghetti wil. De ene roept de boodschap door naar de andere die op haar beurt hetzelfde doet. Bureaucratie in het dagelijkse leven, zaken uitbesteden, de dingen onnodig complex maken, luiheid, … het was 31 jaar geleden al het geval en is nu niet anders.

Toch moet gezegd dat Viktor als geheel te lang aanvoelt en wij voorstander zijn dat repertoirestukken aangepast worden aan de noden van een hedendaags theaterpubliek. Coupures waardoor de spanningsboog strakker kan worden, lijken ons dan ook aangewezen. Het vertelritme van voorstellingen, series, films, enz. ligt nu eenmaal een stuk hoger dan dertig jaar geleden. Als een toneeltoren ook vernieuwd moet worden om mee met de tijd te kunnen zijn, kan en moet je die lijn ook durven doortrekken naar voorstellingen van vroeger.

< Bert Hertogs >