009 Zal de geschiedenis ingaan als het jaar waar men uit marketingoverwegingen een kalf omdoopte tot baby-olifant in Antwerpen. Ook de Vlaamse opera is op die trein gesprongen en kondigt de operette Candide als “averechtse musical” aan.

Bernstein, dat is de componist van de musical West Side Story zoals velen weten. Maar de man heeft dus ook nog een ander werk op zijn naam staan: Candide naar Voltaire’s Candide ou l’optimiste, conte philosophique.  Midden jaren ’50 werkte hij tegelijk aan beide werken. Dat valt ook op wanneer je naar de Ouverture van Candide luistert. Hier en daar hoor je muzikale vondsten die verwijzen naar West Side Story, dat op 26 september 1957 zijn première kende. Candide ging echter een jaar eerder in première maar werd niet al te best onthaald. Uiteindelijk volgden er maar liefst 3 andere versies. De Vlaamse Opera koos om zich te baseren op die laatste, uit 1989 van de Schotse opera. De dialogen moesten daarin plaats ruimen voor een verteller. Een jaar na die “allerlaatste herziene versie” stierf Bernstein.

In de operette is Candide verliefd op Cunegonde. Beiden worden onderricht door dr. Pangloss die hen vertelt dat ze “in de beste aller mogelijke werelden” leven, dat alles draait om de vrije wil van de mens en de mens op zich goed is van aard. Maar dat paradijselijke leven, alsof ze in de tuin van Eden zitten, wordt grondig verstoord wanneer er oorlog uitbreekt en ze van elkaar gescheiden moeten leven.

Ondertussen zien we “breaking news” waarbij de Studio 100 clown voor peuters Bumba door een baby in een kinderwagen wordt neergeknald. Nadien volgt er reclame met het ideaalbeeld van een koppel. Reclame voor een wasproduct, zo blijkt het. De Britse regisseur Nigel Lowery maakt van het decor en de scène een amateurtheater. Politie- en Rode Kruiswagens worden in karton voorgesteld. Poppen zijn de lijken die uit lucht komen vallen. Seksuele activiteiten worden gesuggereerd door kasten en muren die beven.

Candide zwerft van Westfalen over Lissabon naar Parijs. In Parijs vindt hij Cunegonde terug in een luxebordeel. Daar ziet hij dat ze er twee rijke klanten op nahoudt. De ene is een joodse rabbijn, de andere een katholieke kardinaal. Candide doodt ze allebei en daarna gaat hij op de vlucht naar Buenos Aires, Eldorado, Suriname en Venetië . Op die laatste plek vindt hij haar opnieuw. Candide’s liefde voor Cunegonde is immers nog steeds groot genoeg. Hoewel hij haar als luxeprostituee in Parijs en later als tippelaarster in Venetië terugvindt en ze dus al door menig man geconsumeerd werd, wil hij nog steeds met haar huwen.

Voltaire schreef de satire Candide na een aardbeving in 1755 in Lissabon. Bij deze gebeurtenis stelde hij de goedheid van God in vraag. Het werd dan ook het hoofdthema van de naïeve Candide die gaandeweg inziet dat de wereld en de mens niet zo goed is, als wat hem geleerd werd. Scepticus Martin doet hem dat pas inzien wanneer hij vlucht in Suriname.  In deze regie van de Brit Nigel Lowery draait de wereld om geld en macht. Lowery geeft de rol voor de optimist dr. Pangloss en de pessimist Martin aan dezelfde acteur, nl. de Schot Graham Valentine. Dat geeft zijn rol in de voorstelling een extra dimensie.

Arbeiders worden voorgesteld als robots die voorgeprogrammeerd zijn en allemaal hetzelfde doen om die ene plastic badeend te maken voor het Westen. Een grote badeend, doet dienst als boot om mee te vluchten. Maar de eend vergaat. Zou dit een verwijzing kunnen zijn naar de grote opblaasbare badeend van de Nederlands kunstenaar Florentijn Hofman die in augustus werd vernield in Maasmechelen?

Personages hebben meerdere levens in deze operette. Pangloss wordt op de tonen van “Wat een heerlijke dag dat je feesten mag” opgehangen tijdens een autodafe, maar keert later opnieuw springlevend terug in het stuk. Het is duidelijk dat de Britse regisseur enkel de lach wil opwekken bij het publiek. Wanneer Candide na de oorlog jammert over wat er gebeurde, zien we een live cameraploeg aan het werk, die de plaats van het delict in beeld brengt. Wanneer ook zij weggestuurd worden van de politie, heerst er onvrede. De fictie staat hier niet ver van de realiteit… Verder komen er op afstand bediende rijdende toiletpotten voorbij in het luxebordeel in Parijs.

Allemaal grappig en visueel interessant, maar op den duur (zeker na de pauze) begint de gewenning de overhand te halen. De visuele overkill die we soms zien, verdringt de emotie die de zangers in hun nummers leggen. De aria “Glitter and be gay” die de Canadese coloratuursopraan Jane Archibald als Cunegonde feilloos zingt, is veruit het beste nummer dat er uitsteekt in deze operette die nochtans vele muzikale paden bewandelt, van tango in het ironische “I’m easily assimilated”, een Parijse wals tot religieus geïnspireerde melodieën.

Hoewel het visueel veel weg heeft van een niemendalletje, heeft deze operette wel degelijk verschillende lagen. De actualisering die regisseur Nigel Lowery doorvoerde, werkt. De muziek is zeer toegankelijk, maar deze regie kiest resoluut om het visuele op het eerste plan te plaatsen, waardoor de muziek soms verdrongen wordt. Daardoor oogt het geheel bij momenten té absurd terwijl er wel degelijk onderliggende betekenissen te rapen vallen. Maar of een doorsnee bezoeker die zag in deze productie, is zeer twijfelachtig.

Mixed feelings dus na het zien van deze Candide.

< Bert Hertogs >