Bezoek Anne Frank Huis

Het Anne Frank Huis aan de Prinsengracht in Amsterdam werkt al een tijdje met time slots en tickets die vooraf online aangekocht dienen te worden. De lange wachtrijen buiten verdwijnen daardoor én het komt het museumbezoek alleen maar ten goede. Het publiek krijgt een audiogids in de hand mee die beknopt het verhaal van Anne Frank vertelt. Van nazi Duitsland dat op 10 mei 1940 België, Frankrijk en Nederland aanvalt en de capitulatie van Nederland 5 dagen later. Het is in die context dat Franks jonge leven en dood bepaald wordt terwijl haar lichaam verandert van dat van een meisje in dat van een jongvolwassene. De eerste maanden verandert er weinig in het leven van de Nederlandse Joden. Begin 1941 moeten ze zich laten registreren. Op die manier kunnen de nazi’s op stedenplannen stippen zetten per tien Joden die er wonen. 3 mei 1942 is een kantelmoment. Vanaf dan dienen zij verplicht de Jodenster te dragen en wordt er een onderscheid gemaakt tussen Joden en niet-Joden. Op 12 juni 1942 wordt Anne 13. Ze krijgt als cadeau van haar ouders een dagboek. Vanaf dan begint ze erin te schrijven.

Op 20 juni 1942 schrijft ze: ‘Jodenwet volgde op Jodenwet. Joden moeten een Jodenster dragen. Joden moeten hun etsen afgeven. Joden mogen niet in de tram, Joden mogen niet meer in auto‘s rijden. Joden mogen alleen van 3 tot 5 uur boodschappen doen en alleen in Joodse winkels, waar ‘Joods lokaal’ opstaat. Joden mogen vanaf 8 uur ‘s avonds niet op straat zijn en ook niet in hun tuin zitten, noch bij kennissen. Joden mogen zich niet in schouwburgen, bioscopen of andere voor vermaak dienende plaatsen ophouden, Joden mogen in het openbaar generlei sport beoefenen, ze mogen geen zwembad, tennisbaan, hockeyveld of andere sportplaats betreden. Joden mogen ook niet bij Christenen aan huis komen. Joden moeten op Joodse scholen gaan en nog veel meer van dergelijke beperkingen. Zo ging ons leventje door en we mochten dit niet en dat niet. Jopie zei altijd tegen me: ‘Ik durf niets meer te doen, want ik ben bang dat het niet mag’. Onze vrijheid werd dus zeer beknot, maar het is nog uit te houden.’

Wanneer Margot Frank een oproepingsbrief krijgt om zich op 15 juli 1942 aan te melden voor een werkkamp, zal dat de aanleiding vormen waarom de familie zal onderduiken. Wanneer je die ruimtes betreedt als bezoeker van het Anne Frank Huis, de kleine ruimtes waar de onderduikers zich meer dan twee jaar schuil hielden, zwijgen de audiogidsen. De kamers die ontdaan zijn van alle meubilair, de Duitsers haalden ze immers leeg, en de overgebleven boeken, schriftjes, de foto’s die Anne aan het behang kleefde, vertellen in stilte hun verhaal waar je met een krop in de keel naar kijkt. De streepjes op de muur die de groei van Anne aantonen – ze groeide 13 centimeter tijdens hun verblijf in het Achterhuis – zijn aangrijpend. Verder zien we de erg kleine kamer waar Fritz en Anne sliepen. En de plaatjes die zij aan de muur had gehangen, maken haar verhaal niet alleen tastbaar, maar ook herkenbaar.

Meer dan twee jaar – van 6 juli 1942 tot 4 augustus 1944 wanneer ze opgepakt werden – moest het gezin Frank onderduiken in het Achterhuis van het bedrijfspand van vader Otto Frank. Anne, haar zus Margot, haar vader Otto, en moeder Edith samen met Peter, Auguste en Hermann van Pels en Fritz Pfeffer konden zich in kleine vertrekken schuil houden voor de nazi’s die Joodse burgers in massavernietigingskampen uitroeide via vergassing. Overdag moesten de onderduikers stil zijn omdat de mensen die in het magazijn werkten niet op de hoogte waren van de onderduik. Hermann van Pels specialiseerde zich in specerijen. Otto nam hem aan boord zodat zijn bedrijf zich ook zou kunnen toeleggen op de aan- en verkoop van specerijen. Confituur maken is namelijk erg seizoensgebonden. Die kruiden mogen geen zonlicht zien, en dus verft Otto de ramen zodat het zonlicht niet binnen kan waar de kruiden opgeslagen worden.

Tussen haar dertiende en vijftiende schrijft Anne Frank haar wereldberoemde dagboek waarin ze het leven beschrijft in het Achterhuis. Daar moeten ze stil zijn, mogen ze overdag geen water laten lopen (want de afvoer naar beneden zou hen dan kunnen verraden). Frank beschrijft het koddige, het schattige van dicht bij elkaar de ganse tijd te zitten. Dat contrasteert scherp met andere dagen waar de angst regeert om opgepakt te worden. Op psychologisch vlak zitten de onderduikers dus constant in een spagaat. Ze waren overigens zeer goed op de hoogte en wisten dat Joden vergast werden in de concentratiekampen. Die info bekwamen ze onder andere via radio Oranje en de BBC.

Anne is een puber die van een meisje een jongvolwassen vrouw wordt wanneer ze in het Achterhuis ondergedoken leeft. Anne wordt verliefd op Peter : ‘Het is zo rustig en veilig in zijn armen te liggen en te dromen, het is zo opwindend zijn wang tegen de mijne te voelen, het is zo heerlijk te weten, dat er iemand op me wacht.’ die twee jaar en half ouder is dan zij. ‘Wij zitten hier afgesloten, afgesloten van de wereld, in angst en zorg de laatste tijd in het bijzonder, waarom zouden wij, die van elkaar houden, dan los van elkander blijven? Waarom zouden wij wachten, totdat wij de gepaste leeftijd hebben? Waarom zouden wij veel vragen?’ klinkt het nog op 17 april 1944.

Anne Frank ontwikkelde in die tijd haar culturele interesses ook. Dat bevestigt Gertjan Broek van de afdeling Collecties van de Anne Frank Stichting aan onze redactie: ‘Anne Frank schrijft in haar dagboeken regelmatig over haar belangstelling voor literatuur, maar ook voor film en beeldende kunst. Dat zij zelf een journalistieke en literaire loopbaan ambieerde reflecteert dat al. De plaatjes waarmee ze haar kamer decoreerde tonen haar interesse voor spotprentjes/cartoons en tekeningen, maar ook voor kunst. Hoewel nog jong is daar een culturele belangstelling op zijn minst in aanleg zichtbaar.’

Naast haar dagboeken, schreef Anne een Verhaaltjesboek met kortverhalen, en begon ze aan een roman ‘Cady‘s leven’. Toen Anne haar eerste roodgeruite dagboek vol had geschreven ging ze verder in kasboeken en schriften. In mei 1944 gaat ze haar dagboekaantekeningen bewerken. Ze wil na de oorlog een roman uitgeven genaamd het Achterhuis. Anne herschrijft een groot deel van haar originele dagboek op losse vellen papier. Ze hield ook mooie zinnen bij die ze – belezen als ze was – uit andere boeken overschreef in haar ‘Mooie zinnenboek’. Net zoals heel wat jongeren hun kamer behangen met posters van hun sterren om weg te kunnen dromen, en even in gedachten te kunnen ontsnappen aan de dagelijke realiteit, deed Anne dat ook in haar kleine kamertje dat ze deelde met Fritz. Filmsterren, danseressen, royalities en foto’s van kunstwerken hangt ze tegen de muur. Op 11 juli 1942 schrijft ze dan ook: ‘Ons kamertje was met die strakke muren tot nu toe erg kaal; dankzij vader die m’n hele prentbriefkaarten en filmsterrenverzameling van tevoren al meegenomen had, heb ik met een lijmpot en kwast de hele muur bestreken en van de kamer één plaatje gemaakt. Daardoor ziet het er veel vrolijker uit.‘

Wie de onderduikers verraden heeft, is tot op heden voer voor speculatie. Er is geen bewijs voor. Feit is dat de 8 onderduikers op 8 augustus 1944 met de trein vanaf Amsterdam Centraal naar doorgangskamp Westerbork worden gebracht. Op 3 september 1944 volgt de deportatie naar Auschwitz. Tijdens de herfst van 1944 wordt Zuid-Nederland bevrijd. Hermann van Pels wordt vergast in Auschwitz in september 1944. Auguste van Pels wordt in november 1944 gedeporteerd vanuit Auschwitz naar Bergen-Belsen. In februari naar Buchemwald. Zij overlijdt onderweg naar concentratiekamp Theresienstadt ergens in Duitsland of Tsjecho-Slowakije, tussen 9 april en 8 mei 1945.

Anne en Margot gaan in oktober 1944 op transport naar Bergen-Belsen. Edith Frank heeft haar kinderen uit Auschwitz zien vertrekken en wordt ziek. Ze sterft in januari 1945 van uitputting. Margot Frank sterft in februari 1945 in concentratiekamp Bergen-Belsen aan tyfus. Ook rond die tijd zal Anne aan deze ziekte overlijden. In oktober 1944 wordt Fritz Pfeffer naar concentratiekamp Neuengamme gedeporteerd. Hij sterft daar op 20 december in de ziekenbarak. In januari 1945 wordt Peter van Pels van Auschwitz 600 kilometer verder naar Mauthausen gedeporteerd. Hij sterft op 10 mei 1945 van uitputting in het Oostenrijkse concentratiekamp Mauthausen. Otto Frank is de enige die de concentratiekampen overleeft.

Als er twee plekken zijn die elke humane wereldburger in zijn leven met blote ogen gezien moet hebben omdat ze een onuitwisbare indruk maken, is het wel het Anne Frank Huis en het concentratiekamp van Auschwitz en Auschwitz II-Birkenau. Dit nooit meer.

< Bert Hertogs >

Anne Frank werd op 12 juni 1929 geboren. Vandaag is haar 89ste geboortedag.