Recensie Mazeppa

Strijd is het hoofdthema in Tchaikovsky’s zevende opera Mazeppa. Zowel de innerlijke strijd als het gevecht met de buitenwereld, met anderen, komt ruimschoots aan bod. In deel 1 zien we alles vanuit de jeugd van Marija. Zij is verliefd op een veel oudere man Mazeppa, die een politieke vriend is van haar vader. Maar wanneer hij achter de geheime liefde komt, bekoelt de relatie tussen Marija’s vader en Mazeppa. Zeker wanneer Mazeppa ervandoor gaat met zijn dochter. Dan zint hij op wraak. Maar het verklikken van Mazeppa’s plan dat hij samen met Zweden een complot tegen de Russische tsaar smeedt, heeft het omgekeerde effect. De tsaar gelooft er niets van en sluit Marija’s vader en een aanhanger op.

In deel 1 zien we een kleine wereldorde, met kleine huisjes, houtschilfers, een rivier en een bootje tijdens de jeugdjaren. Die kleine wereldorde, zal kapotgaan, en eindigen in chaos. Al van bij het begin van de opera wordt er verwezen naar de mogelijke explosieve gevolgen. Het gevecht zit er al van kindsbeen, zij het onschuldig, in. We zien de jonge Marija opgroeien terwijl er met de houtschilfers naar elkaar wordt gesmeten tijdens een spel. Of wil de regisseur hier een Marija die gepest wordt, neerzetten? Het zou best kunnen. Iets verder zien we jongeren aan judo doen. 1 Iemand zal het winnen van al de rest. Wanneer Marija’s vader opgepakt is samen met Iskra, zien we dat hij gefolterd wordt in zijn gevangenis. Veruit is dit de sterkste scène in deel 1.

De verwijzing naar de praktijken in Guantanamo Bay zijn nooit ver weg. Iskra zal gefolterd worden. De cipiers gebruiken op hem de techniek van “waterboarding” waarbij verdrinking wordt gesimuleerd. Uitgeput krijgt hij dan een muts over het hoofd met een zwijnensnuit. De vernederingen zijn hard. Alleen, en dat is jammer, worden de vernederingen en de harde enscenering niet helemaal gedragen door wat we het orkest horen spelen. De partituur die Tschaikovsky schreef is niet zo hard, waardoor het muzikale datgene wat we op podium zien, geen dienst bewijst.

Vonden we deel 1 maar gewoontjes op muzikaal vlak, dan is deel 2 absoluut de top. Wanneer Mazeppa aan Marija vraagt of ze voor hem of voor haar vader kiest, horen we een straffe vocale prestatie van zowel Nikolai Putilin (Mazeppa) als Tatiana Pavlovskaya (Marija). Marija’s liefde om Mazeppa is ondertussen bekoeld. Mazeppa en Iskra worden vermoord in het overvolle restaurant. Ook hier verwijst de regisseusse Tatjana Gürbaca maar al te graag naar onze huidige tijd. Immers, op drieënveertigjarige leeftijd werd de Russische ex-spion Alexander Litvinenko vermoord via nucleaire vergiftiging met polonium-210. Die vergiftiging had hij wellicht tijdens een etentje in een Londense sushibar opgelopen.

In deel 2, zijn we dus in een restaurant aanbeland, met meterslang borduurwerk op tafels en opgehangen. De setting is in het begin ook hier zeer ordelijk. Maar ook die eindigt in extreme chaos van zodra de moord plaatsheeft. Tafels vallen omver, een brandje ontstaat , kortom een kortsluiting ontstaat. Niet alleen visueel, maar ook in de hoofden. In dat van Marija en haar moeder in het bijzonder.  We zien dit alles tijdens het symfonische intermezzo aan het einde van de derde scène van het tweede bedrijf . Op het zijbalkon horen we enkele kopers en een trom. Slim bekeken, noch visueel noch muzikaal verslapt onze aandacht tijdens dit intermezzo.

Net daarvoor horen we een zeer dynamisch orkest en koor de komst van de gevangenen aankondigen. Wanneer het koor zachtjes “vergeeft u hen die moeten lijden” vanuit een fluistertoon zingt, zitten we op het puntje van onze stoel tijdens het derde tafereel. Het koor bouwt geleidelijk aan het nummer op. Instrumenten voegen zich toe, waardoor het nummer opklimt naar een climax. Vocaal en qua orkestratie horen misschien wel het strafste wat we in jaren door de Vlaamse Opera geserveerd kregen.

Marija’s haar wordt door haar moeder met een mes afgesneden. Zij gaat door het lint wanneer ze hoort dat haar man vermoord werd. Mazeppa is het noorden kwijt wanneer zijn politieke macht voorbij is.

Marija zal haar innerlijke strijd verliezen. Ijlend en “total loss” gaat ze verder door het leven. En Andrej, haar jeugdvriend die verliefd op haar was, maar die ze steeds afwees voor Mazeppa, sterft. Tchaikovsky schreef dus een ontzettend onrustwekkende emotionele opera. Destructie is overal aanwezig en geeft je als toeschouwer een beklijvend en oncomfortabel gevoel. Deze opera blijft een grote indruk op je nalaten. Met de talloze verwijzingen naar het hedendaagse, komt dit meesterwerk actueler dan ooit over.

< Bert Hertogs >