Recensie Portrait de la jeune fille en feu ★★★★1/2

Céline Sciamma won met Portrait de la jeune fille en feu in Cannes de prijs voor beste scenario. En dat is helemaal terecht. Deze weliswaar trage film die via de beeldvoering van Claire Mathon, montage door Julien Lacheray en geluid door Julien Sicart, Valérie Deloof en Daniel Sobrino erg veel gevoel voor detail, voor finesse toont, lijkt een ode aan het observeren en geobserveerd worden. Twee zaken die onlosmakelijk verbonden met elkaar zijn in de schilderkunst maar ook in het flirten en verleiden. Het is die spanning tussen model en schilder, en het doorbreken van die rollen die erg goed werkt in deze film.

In Portrait de la jeune fille en feu zijn we in 1770. Marianne (prachtig en met veel gevoel neergezet door Noémie Merlant) krijgt de opdracht om een huwelijksportret van Héloïse (Adèle Haenel) te schilderen. Héloïse heeft net het klooster verlaten. Omdat ze geen zin heeft om uitgehuwelijkt te worden, weigert ze te poseren voor het portret dat naar haar toekomstige echtgenoot gestuurd zal worden.  Dus geeft haar moeder, de gravin (Valeria Golino) Marianne het advies om met haar dochter te gaan wandelen naar de kliffen, het strand en de zee in Bretagne. Op die manier kan ze haar goed gadeslaan en op basis daarvan tot een portret komen. Marianne aanvaardt de opdracht. Héloïse heeft echter door dat ze geobserveerd wordt en observeert Marianne ook tot in het detail. Een van de prachtigste scènes uit de film is dan ook die wanneer de twee jonge vrouwen elkaar vertellen hoe hun gezichtsuitdrukking verandert in sommige situaties. Zo wordt onder andere treffend beschreven hoe Héloïse soms op haar lippen bijt en wanneer dat gebeurt.

Wanneer Marianne aan haar vertelt dat ze de ganse tijd haar observeerde omdat ze een portret van haar moest schilderen, lijkt de jonge vrouw enigszins ontgoocheld hoewel ze erg afstandelijk blijft. Als een echte kunstcriticus kijkt ze naar het werk van Marianne. ‘Ik wist niet dat je een kunstcriticus was.’ zegt ze waarop ze ‘Ik wist niet dat je een schilder was.’ als antwoord krijgt. Marianne is ontevreden met het resultaat omdat Héloïse kennelijk haar bedenkingen heeft. Ze wist dan ook het gezicht uit. De gravin die te horen had gekregen dat het portret af is, is not amused. Ze wil Marianne wegsturen. Maar haar dochter zegt dat ze toch zal poseren voor haar.

5 dagen is de gravin weg van huis en net zo veel tijd krijgt Marianne voor een nieuw portret. Het ijs breekt helemaal na verloop van tijd tussen de twee vrouwen en de tot dan toe ingehouden passie ontvlamt dan. Die spanning is bijvoorbeeld al te voelen wanneer de schilder even op clavecimbel een stuk uit Vivaldi’s ‘Concerto No. 2 for violin in G minor, Op. 8, RV 315, L‘Estate’ speelt en uitlegt waarom dat haar zo raakt. Een nummer dat ze in live uitvoering in de opera op het einde ook hoort wanneer de wegen van de twee al lang gescheiden zijn, en waar Héloïse  erg geëmotioneerd op reageert omdat het haar doet denken aan haar verboden lesbische relatie toen ze nog ongehuwd was.

Marianne zal meer doen dan alleen maar dat portret afwerken. Ze zal haar geliefde ook schetsen wanneer ze slaapt en de abortus die het dienstmeisje Sophie (Luana Bajrami) liet uitvoeren op haar drie maanden oude foetus in beeld brengen maar dan met Héloïse die Sophie aborteert. In Céline Sciamma’s film lukte een eerste poging van de abortus niet en moest Sophie dat clandestien gaan doen bij een vrouw die wel wat kinderen heeft. Die abortusscène wordt prachtig in beeld gebracht met een baby naast Sophie die met die kleine hand en vingertjes op haar gezicht haar lijkt te willen tegen houden of met haar wil spelen.

Verder schetst Marianne zichzelf ook naakt op pagina 28 in Héloïses boek. In een portret van Héloïse met haar kind vele jaren later houdt ze dat boek vast op pagina 28. Verder kaart de feministische film aan dat vrouwelijke schilders geen mannen naakt mochten portretteren destijds waardoor ze ook de kans niet kregen om door te breken, tenzij ze de mannelijke anatomie zoals Marianne heimelijk bestudeerden.

En verder is er nog de verwijzing naar de Griekse mythologie in Orpheus en Eurydice (dat ook het onderwerp was in de opera van Gluck die in 1762 in première ging). Over dat dramatische einde denken de vrouwen na in Portrait de la jeune fille en feu. Was het een daad van liefde toen Orpheus omkeek en Eurydice voor de tweede keer stierf? Was het een ultieme manier van afscheid nemen om zo een allerlaatste herinnering aan haar te hebben? Of was het Eurydice die hem vroeg om achterom te kijken? Wanneer Marianne afscheid genomen heeft van Héloïse gaat ze snel de trappen af om naar buiten te gaan. Haar geliefde vraagt haar om te kijken. In een schilderij van Marianne dat later tentoongesteld wordt, zien we Orpheus en Eurydice elkaar uitzwaaien waarbij ze dus duidelijk afscheid van elkaar nemen. Het is niet alleen de interpretatie van de schilder op het verhaal uit de Griekse mythologie, het is ook de versie die ze zelf beleefde met Héloïse.

Portrait de la jeune fille en feu – dat verwijst naar de jurk van Héloïse die letterlijk vuur vat, maar even goed ook als metafoor kan beschouwd worden voor een vurige, passionele vrouw die achter haar koele houding schuilt  - gaat over geheime ontluikende lesbische liefde in de achttiende eeuw, over een vrouw die haar ratio, haar afstandelijkheid en koele manier van naar de dingen te kijken opzijschuift en ware emoties toelaat en op den duur zelfs aangemaand moet worden door de schilder om haar lach wat in te houden.  De prent kent een traag tempo, en wordt als het ware met precisie, erg veel zorgvuldigheid en oog voor detail over twee uur geschetst, ingekleurd en finaal afgewerkt tot een wondermooi schilderij.

< Bert Hertogs >

Marianne - Noémie Merlant
Héloïse - Adèle Haenel
Sophie - Luana Bajrami
La Comtesse - Valeria Golino
Scénario et Réalisation - Céline Sciamma
Casting - Christel Baras
Décors - Thomas Grezaud
Costumes - Dorothée Guiraud
Image - Claire Mathon
Montage - Julien Lacheray
Titre Original - Jean-Baptiste De Laubier / Arthur Simonini
Son - Julien Sicart, Valérie Deloof, Daniel Sobrino
Production - Bénédicte Couvreur

Portrait de la jeune fille en feu is nu te koop op Blu-Ray en DVD.