Recensie Les enfants du paradis ★★★

Geen idee wie het lumineuze idee had bij Compagnie Marius om Les enfants du paradis onversterkt te brengen. Maar denken dat je als theatercompagnie opgewassen bent tegen het omgevingsgeluid – een optreden in the Barn, het drukke verkeer op de Ring, vuurwerkpijltjes en bommetjes die vroegtijdig afgeschoten worden op oudejaar in de buurt, blijkt toch een daad van zelfoverschatting te zijn. Erg herkenbaar is dan ook de scène waarin we de graaf Monterey (Stefaan Degand) in het ‘paradis’ (de engelenbak, de hoogste plekken in het theater) voorovergebogen met zijn hand achter zijn oor moeite te zien doen om de acteurs beneden te verstaan. Kijk, dat is dan ook wat ons lot was en dat van veel andere toeschouwers bijna drie uur. Komt daar nog eens bij dat de tribune in de tent gebogen was zodat wanneer de acteurs naar het midden toe van de tribune spreken, aan de twee uitersten van de tribune ze al deels met hun rug ten opzichte van de toeschouwers die daar zitten spreken. Dan moet je al erg sterk zijn in projecteren en volume maken met je stem. Helaas blijken enkel Bert Haelvoet, Stefaan Degand en een over de ganse lijn uitmuntende Lisah Adeaga, dé revelatie van dit stuk wat ons betreft, met haar heerlijk warme, wat lagere stem als enigen daar in te slagen.

Les enfants du paradis volgt bijna getrouw het scenario van Jacques Prévert dat regisseur Marcel Carné tot een groot filmsucces wist te maken in 1945. De film zelf duurt drie uur en tien minuten. Ook de voorstelling, met een korte pauze van een tiental minuten, schurkt tegen de drie uur aan. Bizar dat het zo lang allemaal moet duren want in se is het verhaal een niemendalletje over een vrouw, Garance (Clara Cleymans), een bitch als u het ons vraagt, die zowel begeerd wordt door de jonge acteur en womanizer Frédérick Lemaître (gespeeld door Bert Haelvoet, wiens personage in het mimetheater de rol van leeuw ‘Ik heb gespeeld in De leeuwerik en de Leeuw van Vlaanderen …’ last minute voor zijn rekening zal nemen zodat de voorstelling toch nog door zal kunnen gaan en daarna carrière maakt in het gesproken theater wanneer hij in staat is Othello te spelen als hij beseft hoe jaloezie voelt), de mimespeler Baptiste (Roy Aernouts) die erg succesvol wordt in het mimetheater en de graaf Monterey ‘Ik ben uw gevangene. Doe met mij wat u wil’.

Garance houdt er banden op na met de crimineel ‘Ik ben een zakkenroller uit noodzaak. Een moordenaar van nature’ Pierre-François Lacenaire (Kris Van Trier) waardoor ze verdacht wordt dat ze mee achter de diefstal van het gouden uurwerk van een man zit. Lacenaire gaat op den duur zo driest te werk dat ie ook de jongen die de kassa van het theater naar de bank moet brengen probeert te overvallen. Maar dat mislukt. Hij (Lisah Adeaga) verdedigt zich. Uiteindelijk kiest Garance voor de graaf, niet zo zeer omdat ze hem lief heeft, wel omdat ie haar kan beschermen. Terug in Parijs wil ze elke dag vanuit haar box Baptiste aan het werk kunnen zien die ondertussen een zoontje Baptiste heeft met Nathalie (Lisah Adeaga die zo veel oprechtheid in de tedere en warme gevoelens steekt die haar personage steekt in Baptiste dat het zich rond je hult als een warm dekentje op een koude winteravond: ‘Ik weet dat alle liefde van de wereld in mij zit en er geen plek meer over is voor u.’, ook te zien in het tweede bedrijf waarbij ze erg beschermend rondwandelt met de pop die Baptiste moet voorstellen maar wel een meisjespop is zodat zelfs in zo’n lieflijke scène ook de klucht aanwezig is) de dochter van de directeur van het mimetheater (Kris Van Trier). Ze stuurt haar zoontje naar Garance toe om haar te vernederen met hun gezinsgeluk. Maar Baptiste blijkt ook nog steeds iets te voelen voor Garance. In die zin dat ie net als vroeger, toen ie haar uit de handen van de politie hield, haar criminele wandel nog steeds wil toedekken en hij in haar slechte invloedsfeer verzeild geraakt.

Eigenlijk voelt achteraf bekeken heel deze cirque als een groot excuus voor Compagnie Marius om in Les enfants du paradis visies over acteren, acteurs en publiek te delen. Die laag is zo sterk aanwezig dat je op den duur bijna vergeet dat je naar een episch romantisch drama aan het kijken bent waar het gezelschap bij momenten een klucht van maakt. Enkele voorbeelden van de klucht? Clara Cleymans zien we op het einde van het eerste bedrijf haar kaartje niet vinden waarop Degand antwoordt: ‘Graag nog in 2019 aub …’, Clara Cleymans zegt in het tweede bedrijf in het Gents: ‘Ik voel ongeil naderen’, Bert Haelvoet wiens personage gewond is na een duel vergeet zijn gips rond de arm te doen, Roy spreekt Berts personage aan met ‘Bert’ die op zijn beurt in plaats van ‘Baptiste’ ‘Roy’ zegt in zijn repliek, ‘Smoorverliefd … Wie heeft dat smoormachine hier opgezet?’, Waas Gramser refereert even naar de familie Backeljau: ‘In wat voor ne wereld leven wij’, … het zijn allemaal zaken die aantonen dat compagnie Marius ook de draak steekt met zichzelf en (amateur)theater.

Enkele voorbeelden hoe Les enfants du paradis visies over acteurs (en de spanning tussen hen en de schrijvers), theater en publiek aanstipt? ‘Wat een schoon beroep theateracteur zijn. Het zou helemaal schoon zijn, mochten we er ook voor betaald worden’ (Bert Haelvoet), ‘Hier wordt geen toneel gespeeld. Wij moeten onze mond houden. Dat staat in onze statuten.’ (Bert Haelvoet), ‘Ons publiek. Arm maar onbetaalbaar. Zie ze daar eens zitten in den engelenbak.’, ‘Mijn theater wordt met schipbreuk bedreigd’ (Kris Van Trier), ‘Misschien moet ik mijn blote benen laten zien. Dat heeft misschien succes. Het publiek is rap content.’ (Clara Cleymans), ‘Het publiek vraagt constant om vernieuwing. Waar slaat dat op? Vernieuwing is zo oud als de straat!’ (Kris Van Trier), ‘Uw onbetaalbaar talent wordt monddood gemaakt!’ (Bert Haelvoet tegen Roy Aernouts), ‘Kunst dat gaat alleen maar over blote tetten. Iets wat je niet elke dag thuis ziet.’, ‘Ik hou van acteren. Dit is zo veel echter dan het leven.’ (Bert Haelvoet wiens personage in het begin van het tweede bedrijf acteert en dat alleen nog voor het geld doet ), ‘Te laat komen, is de beleefdheid van de grote acteurs.’, ‘Einz Zwei Drei. Die Kunst is Frei’ (slogan op Bert Haelvoets borst en rug), ‘Je weet wat ik vind van uw drie bedrijven. Drie misdrijven.’ (Bert Haelvoet), ‘Wij schrijvers eisen eerherstel. De acteurs beledigen de dramatische kunsten.’ (Stefaan Degand), ‘Acteurs zijn geen mensen. Ze zijn iemand en niemand tegelijkertijd. Mensen met stand, dát zijn mensen.’, ‘Tegenwoordig gaan we niet meer naar het theater om gewoon een tekst te zien maar om bekende acteurs aan het werk te zien.’ (Stefaan Degand), ‘Ik ben vergeten mijn smoking aan te doen. NO SMOKING! (terwijl de acteur in kwestie een sigaret in zijn mond heeft, wat aanvoelt als kritiek op wat zij wel mogen op de scène en het publiek niet), een vrouwenstem die tijdens de pauze commerciële boodschappen laat horen en het publiek aanzet om de programmabrochure te kopen of een warme appelflap (kritiek op het commerciële karakter van theater), en verder zien we in het begin van het toneel Lisah Adeaga in een bananenjurkje wat als vlijmscherpe kritiek aanvoelt ten opzichte van kunstvormen die via exotisme in feite stereotype tot zelfs racistische beelden verspreiden.

Hoewel Clara Cleymans’ spel, denken we maar aan de scène waarin ze zich naakt drapeert in een wit laken om zo erg verleidelijk met blote benen uit de hoek te komen, erg goed is, blijkt haar stem veel te zacht en reikt die net als bij enkele andere acteurs onvoldoende ver. Bij haar is het echter nog het meest van al jammer omdat ze nu eenmaal een hoofdrol speelt. Hoewel we het gevoel dus hadden dat er in deze omstandigheden wel erg veel verloren ging van de tekst, onthouden we toch dat een volle circustent – ja, cultuurliefhebbers deinzen er niet om terug om op oudejaar tussen acht en elf uur ’s avonds naar het toneel te gaan – compagnie Marius haar laatste luide applaus van 2019 bezorgde achteraf.  Maar wat ons betreft mocht het scherper, gebalder maar vooral verstaanbaarder.

< Bert Hertogs >

Credits
Tekst: Les Enfants du Paradis (origineel filmscenario, 1943)
Auteur: Jacques Prévert (Frankrijk, 1900-1977)
Nederlandse vertaling: Waas Gramser, Kris Van Trier
Spelers: Waas Gramser, Kris Van Trier, Stefaan Degand, Frank Dierens, Clara Cleymans, Evelien Bosmans/Lisah Adeaga, Bert Haelvoet, Roy Aernouts
Kostuums (ontwerp en realisatie): Thijsje Strypens
Decor (realisatie): Johannes Vochten
Met dank aan: Herwig Ilegems
Coproductie: Comp.Marius i.s.m. Perpodium en Les Nuits de Fourvière - Lyon (FR)
Met de steun van de Belgische Taxshelter.