Recensie Trilogia Mozart Da Ponte ★★★★

De Trilogia Mozart Da Ponte die de Munt voorstelt, is wellicht een van de meest ambitieuze producties die het Brusselse operahuis de voorbije jaren voor haar rekening nam. Na een fel gesmaakt Mitridate in het Muntpaleis waarbij regisseurs Jean-Philippe Clarac en Olivier Deloeuil van Le Lab die Mozartopera naar het heden vertaalden en lieten plaatsvinden op een Europese top, doen ze nu met de drie erg vaak opgevoerde – wat ons betreft soms te vaak opgevoerde – trilogie Don Giovanni, Cosi fan tutte en Le nozze di Figaro dat nog eens dunnetjes over. We zijn opnieuw in Brussel aanbeland, in 2020 deze keer en de trilogie brengen ze als een Netflixserie waarbij ze kozen om de drie opera’s samen te laten vallen in hetzelfde tijdsbestek van 24 uur en die te laten afspelen in een en hetzelfde appartementsgebouw met verschillende gemeenschappelijke en privéruimtes. Daarnaast verbinden ze de personages met elkaar via bestaande en verzonnen verwantschappen. Cherubino wordt zo de zoon van Don Giovanni en Donna Elvira. Don Giovanni is de broer van de hertog Almaviva, de hertogin dan weer de zus van Don Ottavio en Don Alfonso is de broer van de Commendatore.

Tegenslagen

De productie bleef echter niet gespaard van enkele tegenslagen. Twee dagen voor de première stapte Robert Gleadow om medische redenen uit de productie. Maar de Italiaanse bariton Alessio Arduini werd bereid gevonden om zich de rollen van Figaro en Leporello op zo’n korte tijd eigen te maken. Tijdens Cosi fan tutte bleek dan weer dat Lenneke Ruiten (die de rol van Fiordiligi speelt n.v.d.r.) ziek was maar wel bereid bleek om weliswaar met een verkoudheid, iets zachter en wat nasaler, de rol te zingen. Op zondagochtend waren er dan weer problemen met het draaiend podium zodat het publiek een semi-scenische versie te zien kreeg. Een voorstelling waarin de solisten wel in kostuum optraden en verder vooral hun gevoel voor beweeglijkheid, flexibiliteit en improvisatietalent mochten bovenhalen omdat ze een gans bedrijf slechts konden spelen met een van de vier zijden van het appartementsgebouw naar het publiek gericht. Slechts een handvol toeschouwers ging op het aanbod van de Munt in voor een compensatieregeling en koos ervoor om naar huis te gaan na de pauze. Het toont niet alleen aan welke muzikale kwaliteit het symfonieorkest en koor van de Munt en de solisten onder leiding van de Italiaanse dirigent Antonello Manacorda boden maar evenzeer hoe loyaal het publiek van de Munt is.  

We want more!

Het ganse concept om de drie verhaallijnen van de opera’s tegelijkertijd (o.a. via live video, tv nieuwsbeelden, vooropgenomen beelden door de Franse film- en documentairemaker Jean-Baptiste Beïs en Timothée Buisson) synchroon te laten verlopen met de hoofd verhaallijn van Le nozze di Figaro werd dan weliswaar noodgedwongen deels opzij geschoven, het neemt niet weg dat net in dergelijke omstandigheden sommige artiesten erin slagen om werkelijk het onderste uit de kan te halen. Wat ons betreft is de Amerikaanse mezzosopraan met Siciliaanse roots Ginger Costa-Jackson met stip dé ster van de ganse trilogie hoewel ze nauwelijks aan bod komt in Don Giovanni. Wat een Muntdebuut zet ze hier neer. We want more!

Ginger Costa-Jackson meest complete artieste

Ginger Costa-Jackson zet voor het eerst de rol van Cherubino neer in Le nozze di Figaro, een jongensrol. Ze mag hier andere bewoners begluren door stiekem filmpjes te maken met de smartphone. Met stip is ze de meest complete artieste van het ganse gezelschap. Ze beweegt en zingt niet alleen verrukkelijk, met dat heerlijke duidelijke en warme stemtimbre, ze speelt ook nog eens iedereen naar huis met een speelse jeugdigheid die ze zowel steekt in de rol van Cherubino in Le Nozze di Figaro als in die van Dorabella in Cosi fan tutte. Als Cherubino mag ze de hippe gabber uithangen, een hangjongere die van hiphop houdt en in alles wat op zijn pad komt een seksuele opportuniteit ziet. Op dat vlak heeft hij overduidelijk de genen van vader Don Giovanni. Dat Ginger ook de rol speelt van Dorabella, de vrouw die als eerste zwicht in het verleidingsspel en de weddenschap die Guglielmo en Ferrando met Don Alfonso hebben gesloten in Cosi fan tutte, toont aan dat er iets gemeenschappelijks is tussen de twee personages die de mezzosopraan mag neerzetten. Maar er is weliswaar ook een ontzettend groot contrast. Als Dorabella mag ze een influencer spelen die tutorials maakt rond make up en fashion. Zo zien we haar verleidelijk knipogen naar de camera, en haar lippen sensueel uitspelen wanneer ze ze zwoel van een laagje lipgloss voorziet. Dat Dorabella net als Cherubino niet zuiver enkel op mannen valt, wordt gesuggereerd wanneer ze de tieten van haar zus Fiordiligi (de Nederlandse sopraan Lenneke Ruiten) vastgrijpt, als een ondeugend tienermeisje dat niet verlegen is voor wat experimenteel gedrag.

Open relaties en vrije liefde

Rond de ganse Trilogia Mozart Da Ponte waart dan ook de geest van open relaties, van vrije liefde en hoe we daar in een post-paternalistische samenleving mee moeten omgaan. De vrouwen komen er steeds goed uit. De mannen blijken in Cosi fan tutte op het einde te zwichten voor de verleidingen in de SM-club van Don Giovanni, terwijl de vrouwen wanneer hun ontrouw zichtbaar wordt zich wel schuldig voelen en nog een zeker seksueel moraal kompas hebben (zo duiken ze anno 2020 nog steeds van schaamte onder de tafel op het moment dat ze betrapt dreigen te worden). Na Le nozze di Figaro blijkt de gravin dan weer in staat om de ontrouw van de graaf – die ze kan aantonen door van kledij te wisselen met Susanna – te vergeven. En Don Giovanni moet zijn seksuele escapades niet alleen bekopen doordat ie beetje bij beetje blind wordt, finaal zal ie ook zelfmoord plegen. Of hoe de ganse trilogie eigenlijk in het teken staat van de libertijnse liefde, erg actueel overigens, en net wil meegeven dat het met zo’n gedrag nooit goed afloopt. Ook in de live coverage van het tv station in Don Giovanni wordt de kijker vlakaf bevraagt. Hoe kijken we naar liefde, seksualiteit en de familie/het gezin anno 2020? Dat lijkt dé vraag te zijn geweest waar het productieteam tijdens deze trilogie naar op zoek ging: hedonisme of nihilisme? Casual sex of cyber sex? …

Gender en feminisme

Door de handeling, plaats en tijd samen te laten vallen, krijgen we ook personages te horen of uitsluitend als figurant te zien in een opera waar die normaal gezien niet in voorkomt. Kortom: de solisten moeten in dit concept van alle markten thuis zijn, en dan steekt wat ons betreft Ginger daar met kop en schouders bovenuit. Let ook op de video in Cosi fan tutte wanneer ze als Cherubino op de trap zichzelf filmt en er een masker van Don Giovanni in de app over beweegt. In de Trilogia Mozart Da Ponte worden drie kleuren gehanteerd. Geel, de kleur van verraad en Judas staat centraal in Cosi fan tutte dat over verleiding en transgender gaat met Don Alfonso als genderfluïde personage. Bij Don Giovanni is de hoofdkleur rood, de kleur van de liefde, passie, geweld, dood en macht. Symbool voor de nihilistische zoektocht naar seksualiteit, de exploratie van verschillende vormen van seksualiteit in dit geval. Hier in seks hebben op een bouwwerf, in een wagen, in het door de politie verzegelde kantoor waar de Commendatore stierf, op de gemeenschappelijke trap van het appartementsgebouw (daar zien we een sekswerkster sensueel met nipple tassels voor Don Giovanni’s schoot kronkelen), in de sm club van het seksuele roofdier Don Giovanni …  En blauw staat voor Le nozze di Figaro, voor de consensus en de verzoening, in een opera die hier in een #MeToo-jasje gestoken wordt.

In Don Giovanni zien we dan weer protest zoals Femen het voert. In die opera worden vrouwen en transgenders tussen een sekspop opgevoerd als objecten, terwijl Cosi fan tutte dan weer mannen als seksobject toont en dus het debat nuanceert dat zowel vrouwen als mannen de ander wel eens durven beschouwen als een middel om hun seksuele honger te stillen. Zo zien we Dorabella en Fiordiligi wat staan geilen op een kalender met brandweermannen op die weinig om het lijf hebben wanneer hun vriendjes er niet zijn.  

In Don Giovanni komen de sekswerkers buiten en zullen ze topless enkele slogans op hun naakte bovenlijf tonen als ‘No is no’, ‘#Metoo’ en ‘Free Sex Workers’. Het feminisme komt ook helemaal naar de oppervlakte wanneer we Cherubino, verkleed als poetsvrouw met Barbarina (Caterina Di Tonno) in blauwe salopette en rood met witte bollen sjaaltje in het haar, de arm even zien ontbloten en een vuist maken, refererend naar hét symbool van internationale vrouwenrechten en de internationale vrouwendag terwijl Cherubino die met zichzelf geen blijf weet iets hyperactiefs in zich heeft, constant aan het haar zit te frunniken of met de armen en handen coole moves uitvoert, verfijnd wordt in zijn bewegingen door Barbarina die hier de conciërge en kuisvrouw van het appartementsblok is. Lees: ze maakt hem zichzelf wat beter beheersen en minder bruut overkomen. Marcellina (Rinat Shaham) en Bartolo (de Russische bas Alexander Roslavets), zien we als ouders van Figaro in Cosi fan tutte erg afstandelijk met elkaar omgaan. Alle liefde lijkt uit dit koppel verdwenen. Hij dringt aan op seks. Zij wijst zijn vraag meermaals af terwijl hij blijft aandringen. Ook daar ligt een link met ‘No is no’.

Veelkleurig

Aanvankelijk zien we in elke opera een personage een hoofdkleur dragen in de kledij, in het tweede bedrijf valt op dat een solist ook een ander kleuraccent toevoegt, refererend naar de andere (figuranten)rol die hij of zij speelt in de rest van de Trilogia Mozart Da Ponte. Op die manier wil de productie ook meegeven dat geen enkele man of vrouw slechts in een kleurvakje te steken valt, maar ook elementen van een ander personage uit een andere opera uit de trilogie in zich draagt. De dubbelrollen die de solisten neerzetten in deze productie zijn logisch en het verwantschap, al dan niet door verzonnen familiebanden toe te voegen, lijken bijna een evidentie. Dat op zich is zeker een van de verdiensten van deze voorstellingenreeks. Ook de Amerikaanse sopraan met Puerto-Ricaanse roots Sophia Burgos die een piekfijn rollen- en Muntdebuut neerzet weet ons aangenaam te verrassen in haar spel als Susanna in Le Nozze di Figaro. In Don Giovanni speelt ze de rol van Zerlina, een medewerkster in de kledingswinkel van Despina (de Italiaanse sopraan Caterina Di Tonno). In Cosi fan tutte wordt de oogartspraktijk van Donna Elvira gebruikt door Despina om Guglielmo (de Oekraïense bariton Iurii Samoilov) en Ferrando (de Argentijnse tenor Juan Francisco Gatell) van hun gif af te helpen via het ‘Mesmertoestel’. Gesuggereerd wordt dat de twee aan het schoonmaakproduct van Barbarina hebben gezeten …

Vermommingen

In Don Giovanni krijgt de Slovaakse sopraan Simona Saturova in de rol van Donna Anna terecht het luidste applaus. In die voorstelling zien we overigens de twee blauwe jurken waarmee de gravin en Susanna zich vermommen in de winkel van Despina hangen. Ook de gele jurken van Fiordiligi en Dorabella hangen er. Vermommingen komen in de drie opera’s voor. In Cosi fan tutte doen de mannen dat om de trouw van hun liefjes te testen, in Le nozze di Figaro testen Susanna en de gravin zo de echtelijke trouw van de graaf, en in Don Giovanni wisselen het hoofdpersonage en zijn hulp Leporello in de sm club van plek.

Buffa-elementen

Het appartementsgebouw verandert, wanden krijgen in de voorstelling en tussen de drie opera’s andere kleuren refererend naar de locatie van de desbetreffende opera waarin de locatie voorkomt. Het geheel voelt aan als een architecturale knipoog naar Piet Mondriaan. Niet alleen de personages zijn veranderlijk, ook hun omgeving is dat. Waar eerst nog de slaapkamer is van de twee tienermeisjes in Cosi fan tutte zien we na de pauze de kledingwinkel van Despina. In Don Giovanni doet die ruimte dan weer dienst als musiceerruimte voor Donna Anna die hier een clavecimbelspeelster is, en na de pauze wordt die de sm club van Don Giovanni.

Ook hier weer speelt de regie met contrasten. Zo mag de Slovaakse sopraan Simona Saturova een behoorlijk saaie, brave rol neerzetten als de hertogin van Almaviva in Le Nozze di Figaro en als Donna Anna bij Don Giovanni. Ze zal in die laatste rol echter ook een latex pakje aantrekken en Don Giovanni straffen voor wat ie deed, samen met haar man Don Ottavio (de Argentijnse tenor Juan Francisco Gatell) en daarbij gebruiken ze sm-zweepjes. Wie er mag straffen, wordt overigens bepaald via een spelletje schaar, steen, papier. Aan grappige vondsten, die ook refereren naar onbezonnen jeugdigheid dus geen gebrek in deze trilogie, zodat er ook buffa-elementen in Don Giovanni sluipen.

Contrasterende emoties

Over contrasten gesproken in het decor: de douche bij Cosi fan tutte wordt een sportruimte met boksbal in Le nozze di Figaro en een crematorium bij Don Giovanni. Het knapste beeld zit ongetwijfeld in Don Giovanni wanneer in het tweede bedrijf Elvira haar aria zingt en Jean-Philippe Clarac en Olivier Deloeuil tegelijkertijd Simona Saturova als hertogin op het bed tonen in Le nozze di Figaro en Ginger Costa-Jackson als Dorabella bovenaan in het stapelbed. Zij bezingt op dat moment de fase waarin alle drie de vrouwen tegelijkertijd in beland lijken te zijn, een moment waarbij de contrasterende emoties aan de oppervlakte komen en bezongen worden in de aria ‘Mi tradì quell‘alma ingrata’ die alles, qua moraal lijkt samen te vatten van de ganse trilogie: het gevoel verraden te zijn geweest maar als vrouw zo sterk staan dat je bereid bent vergevingsgezind te zijn ondanks alles. Een prachtig intiem moment dat de drie vrouwen apart maar ook in zekere zin samen beleven. Treuren om verloren liefde is universeel, je bent er niet alleen mee ook al zijn het hyper individualistische tijden waarin we leven, lijkt deze trilogie dan ook mee te willen geven.

Hoewel Trilogia Mozart Da Ponte zich wat vastrijdt, te veel wil en bij momenten wat van de pot gerukt en weinig geloofwaardig overkomt, wist de voorstellingenreeks ons wel te boeien omwille van de vele prikkels ook. Het is volgens ons bijvoorbeeld weinig waarschijnlijk dat Zerlina, een vrouw met Arabische afkomst (fraai neergezet door de Amerikaanse sopraan met Puerto-Ricaanse roots Sophia Burgos) die een rode jurk en een hoofddoek draagt tijdens haar huwelijk zich meteen gewonnen zou geven aan de libertijnse liefde. Vooral Don Giovanni voelt dan ook bij momenten wat bij de haren getrokken aan. En hoewel je na 1,5 opera het regiematig wel ongeveer allemaal wat gezien hebt, is dit met stip een van de boeiendste projecten sinds lang rond deze erg populaire Mozart-Da Ponte opera’s die al te vaak opgevoerd worden als crowd pleaser waarbij niet zelden erg voor de hand liggende regiekeuzes gemaakt worden. Deze is anders, veel ambitieuzer (misschien iets té ambitieus geweest) maar op zijn zachtst gezegd verfrissend en brandend actueel. Dat alleen al, en de gedegen voorbereiding en uitwerking verdienen alle lof.

< Bert Hertogs >