Recensie Salome ★★★★★

Een verrukkelijke stemmenregie, regie (Ivo Van Hove), choreografie (Wim Vandekeybus), decor en licht (Jan Versweyveld), video (Tal Yarden), kostuums (An D‘Huys) en piekfijne lezing van Richard Strauss’ 115 jaar oude partituur door het Koninklijk Concertgebouworkest onder de muzikale leiding van Daniele Gatti leverde het productieteam met Salome twee jaar geleden af in de Nationale Opera. Operaliefhebbers konden in ons land terecht in een UGC bioscoop in Antwerpen, Brussel, Turnhout en Mechelen om deze bejubelde productie te zien op het grote scherm. Van Hove ontdoet de opera, die zich baseerde op het gelijknamige toneelstuk van Oscar Wilde, van alle overdaad. Geen orgieën bij hem die expliciet te zien zijn. Wel focust hij in de voorstelling op de driehoek: Herodes (Lance Ryan), Salomé (Malin Byström) en Jochanaan/Johannes de Doper (Evgeny Nikitin) en de kern van het werk dat hij uitpuurt.

Zo zien we Jan Versweyveld achteraan een klassiek decor met rode gordijnen, enkele pilaren en wat stoelen het paleis van koning Herodes, de stiefvader, tevens de broer van Salomés vermoorde vader creëren. Het voelt aan als een eresaluut ten opzichte van klassieke operadecors. Dat paleis wordt steeds kleiner naarmate de voorstelling vordert terwijl de maan in de visuals van links naar rechts op de zwarte wand schijnt en finaal een eclips toont die centraal geprojecteerd wordt en groter wordt.

Dat verloopt volledig in lijn met het libretto. In de vierde scène zingt Jochanaan immers: ‘Es kommt ein Tag, da wird die Sonne finster werden wie ein schwarzes Tuch. Und der Mond wird werden wie Blut, und die Sterne des Himmels werden zur Erde fallen wie unreife Feigen vom Feigenbaum. Es kommt ein Tag, wo die Kön‘ge der Erde erzittern.’ terwijl op het einde Herodes zijn onheilsvoorspelling ziet uitkomen: ‘Manassah, Issachar, Ozias, löscht die Fackeln aus. Verbergt den Mond, verbergt die Sterne! Es wird Schreckliches geschehn.’

Rood is de kleur van de dood, waarmee de vaste partner van Ivo van Hove ook meteen meegeeft dat er bloed kleeft aan de rijkdom en de macht die Herodes verworven heeft. Narraboth (Peter Sonn), een lijfwacht, is verliefd op Salomé. Maar zij is gefascineerd door Jochanaan die opgesloten is in een kerker (hier een gat in het podium waaruit hij verschijnt). Zij maakt echter kennelijk geen indruk op hem. Aanvankelijk is ze op zijn haar verliefd: ‘Die langen schwarzen Nächte, wenn der Mond sich verbirgt, wenn die Sterne bangen, sind nicht so schwarz wie dein Haar.’, daarna zijn mond: ‘Dein Mund ist wie ein Schar-lachband an einem Turm von Elfenbein. Er ist wie ein Granatapfel, von einem Silbermesser zerteilt. Die Granatapfelblüten in den Gärten von Tyrus, glüh‘nder als Rosen, sind nicht so rot. Die roten Fanfaren der Trompeten, die das Nah‘n von Kön‘gen künden und vor denen der Feind erzittert, sind nicht so rot wie dein roter Mund. Dein Mund ist röter als die Füße der Männer, die den Wein stampfen in der Kelter. Er ist röter als die Füße der Tauben, die in den Tempeln wohnen. Dein Mund ist wie ein Korallenzweig in der Dämm‘rung des Meer‘s, wie der Purpur in den Gruben von Moab, der Purpur der Könige.’ Hij negeert haar ook al voelt zij zich tot hem aangetrokken.

Groot is het contrast in de kledij tussen deze man die opgesloten is en de rest van de personages op de scène. Jochanaan draagt een goudkleurig marcelleke met vochtplekken en verder zijn de vele tattoos op zijn struise lichaam duidelijk zichtbaar terwijl de rest, niet in het minst Salomé (in een mooie gebroken witte jurk) erg premium overkomt. Het verschil tussen elite en arbeider, de gewone man die de Mensenzoon (Jezus) aankondigt, is erg opvallend. Ook in de choreografie trekt Wim Vandekeybus dat verschil door Salomé kronkelend, liggend op de grond vol verlangen te laten hunkeren terwijl Jochanaan pure mannelijkheid en standvastigheid uitstraalt. Hij staat recht, met de rug ook even naar haar gekeerd.

Prachtige videobeelden van Tal Yarden worden geprojecteerd op de ondertussen zwarte wand die het decor heeft verduisterd terwijl Salomé haar dans met de zeven sluiers voor haar stiefvader danst. Een uiterst erotisch geladen, sensuele choreografie zien we Malin Byström solo neerzetten waarbij ze haar handen en vingers laat glijden naar haar hoofd, en vooral dan haar mond. In de video zien we Salomés perverse fantasierijke gevoelswereld geprojecteerd waarin we haar hetzelfde zien dansen maar dan in een duet met Jochanaan. Hier suggereert Vandekeybus dat ze dan wel danst voor haar stiefvader die iets voor haar voelt, maar ze zelf totaal andere gedachten oproept wanneer ze de dans neerzet. Doris Soffel mag als Herodias overigens de sluier van haar dochter afdoen op het einde, waardoor ook hier het expliciete ingeruild wordt voor het symbolische. Haar moeder zal getuige zijn wanneer haar dochter haar onschuld, voor zover ze die nog had, opgeeft.

De reden waarom ze uiteindelijk voor Herodes danst, is omdat ze in ruil daarvoor een wens mag doen die hij zal uitvoeren. De mooiste smaragd, 100 pauwen … kunnen haar allemaal niet bekoren. Ze wil het hoofd van Jochanaan zodat ze die lippen eindelijk kan kussen en ze op die manier wraak kan nemen dat ze door hem – ‘Tochter Sodoms, komm mir nicht nahe!’ - afgewezen werd. Zowel Herodias als Herodes walgen (Herodes hier kennelijk veel meer dan zijn vrouw) en deinzen terug wanneer hun (stief)dochter een kus op de mond van de dode Jochanaan geeft. Finaal wordt ze hiervoor gedood hier te zien in een ultieme liftbeweging van haar door verschillende dansers, die lijkt te refereren naar Béjart.

Wat deze Salome zo subliem maakt is dat alle disciplines elkaar perfect aanvullen, optillen, en zo tot een prachtig eindresultaat leiden.

< Bert Hertogs >

Credits:

Muzikale leiding 

Daniele Gatti

Regie 

Ivo van Hove

Decor en licht 

Jan Versweyveld

Kostuums 

An D‘Huys

Video 

Tal Yarden

Choreografie 

Wim Vandekeybus

Dramaturgie 

Jan Vandenhouwe

Orkest 

Koninklijk Concertgebouworkest

Herodes 

Lance Ryan

Herodias 

Doris Soffel

Salome 

Malin Byström

Jochanaan 

Evgeny Nikitin

Narraboth 

Peter Sonn

Ein Page der Herodias 

Hanna Hipp

Fünf Juden 

Dietmar Kerschbaum
Marcel Reijans
Mark Omvlee
Marcel Beekman
Alexander Vassiliev

Zwei Nazarener 

James Creswell
Roger Smeets

Zwei Soldaten 

James Platt
Alexander Milev

Ein Cappadocier 

Michael Wilmering - talentontwikkeling

Ein Sklave 

Jeroen de Vaal