Recensie Antigone in Molenbeek + Tiresias ★★★1/2

In de marketing is 1+1=3, in de wiskunde is dat twee en bij het tweeluik Antigone in Molenbeek + Tiresias van Guy Cassiers is dat 1,5. Daar waar twee afzonderlijke monologen het potentieel hebben om elkaar te versterken en complementair te maken, staan ze elkaar hier helaas wat in de weg. Het is een beetje kort door de bocht die vergelijking die we willen maken, maar als je de twee monologen zou vergelijken met een radiostation dan kom je bij Antigone in Molenbeek **** uit bij de stevige rock van Studio Brussel terwijl Tiresias *** Klara ten voeten uit is, ja zelfs wat barok aanvoelt. De ene tekst is van oorsprong Nederlandstalig, de andere vertaald uit het Engels. Ook dat is een wezenlijk verschil en voel je in details. En hoewel beide monologen over mensen gaan die buiten de samenleving geplaatst worden, visueel naar elkaar refereren (zowel Katelijne Damen als Ikram Aoulad draaien met hun handen), doen ze beroep op quasi hetzelfde decor van Charlotte Bouckaert met 4 led schermen waarop we telkens een muzikant van het Danel kwartet Dmitri Sjostakovitsjs vijftiende strijkkwartet zien spelen, is er een doorschijnende bak met witte korrels, en plexiglas waarop bijvoorbeeld geprojecteerd wordt.  

Het repetitieve van dat alles werkt in het nadeel van Tiresias. Als toeschouwer heb je het gevoel alles al wel ongeveer gezien te hebben na Antigone in Molenbeek. Op het handenspel van Katelijne, de verwijzing naar seks in een cruciale scène wanneer ze frunnikt met een stukje textiel op een tafelblad waar een camera op inzoomt terwijl het rood belicht is, en het tussen enkele spots gaan hurken na valt er nog weinig te zien in die monoloog.  Ikram Aoulad mag in Antigone in Molenbeek de monoloog van Stefan Hertmans een veel breder palet bestrijken aan emoties en haar personage Nouria ten onder laten gaan. Ook qua spel mag ze meer met camera’s spelen en versterkt ze het vertroebelde beeld van Nouria’s psyche door achter een plexiglazen plaat te gaan staan waar ze verf op uitstrijkt en waar ze vervolgens een stuk van afschraapt.

Net daarvoor zien we haar op een trap in zijaanzicht voor de camera spelen terwijl haar hoofd op dat – dan nog – ongeschonden geverfde vlak geprojecteerd wordt. Een ontmenselijkt beeld levert dat op alsof ze onthoofd is. Daarover gaat Antigone in Molenbeek dan ook, dat iemand die zeer menselijk reageert net als onmenselijk wordt afgeschilderd. In Hertmans monoloog, een bewerking op de Griekse tragedie van Sophocles, zien we het meisje eindigen in een psychiatrische instelling wanneer ze opgepakt is omdat ze ‘het materiaal’, het stoffelijk overschot van haar broer, een omgekomen jihadist, wou zien maar die toelating niet kreeg en er dan maar niets anders op vond dan in te breken in het forensisch centrum. Wat haar dreef? Zeker willen zijn dat het wel om haar broer ging enerzijds en anderzijds wou ze hem een laatste eer bewijzen door hem te begraven, ook omdat ze geen andere familie meer heeft. Hoewel de beweegredenen van de vrouw perfect te verklaren zijn, wordt ze als ziek bestempeld en als dusdanig uit de maatschappij gezet.

(lees verder onder de foto)

(c) Kurt Van der Elst

Ook Tiresias wordt gestraft. Hier door Hera, de vrouw van Zeus. Tiresias is respectievelijk man,  vrouw (7 jaar waarbij ze trouwde en kinderen kreeg), en uiteindelijk opnieuw een man geworden. Op Hera’s vraag of de seks het beste smaakte als man of als vrouw antwoordde die dat ze als vrouw er meer van genoot. Hera maakte Tiresias daarop blind maar werd ter compensatie wel een ziener.

Halfweg Antigone in Molenbeek wanneer Ikram hijgend van opwinding vertelt over de inbraak in het forensisch centrum weet ze ons op het puntje van de stoel te krijgen om er niet meer af te komen tot het einde. De boog die haar personage maakt is groter dan die van Tiresias. Haar intonatie en inleving dan ook grootser terwijl Katelijne in haar gekende rustige stijl een vlakker, barokker personage neerzet. Dat naast het feit dat beide monologen eerder verteld worden dan gespeeld, door de vormgeving in combinatie met voor opgenomen muziek en video op behoorlijk afgelijnd overkomt en het je een afstandelijk gevoel bezorgt als kijker, vergt wel wat inspanning. Verder komen de c, f, s en soms ook de r van Ikram behoorlijk scherp door de luidsprekers wat het zeker in het begin niet aangenaam maakt om naar te luisteren. Dat het ook bij de s’en van Katelijne daarna het geval is, doet vermoeden dat de klankafstelling of de gebruikte headsets niet optimaal zijn eerder dan dat er een logopedisch issue aan de grondslag hiervan zou liggen.

Dat alles maakt naar dit tweeluik kijken een behoorlijke opgave. Niet alleen omdat je veel al gezien hebt bij Tiresias wat terugkeert en om het oneerbiedig te zeggen het gevoel hebt dat Katelijne het moest stellen met de overschot aan visuele ideetjes wat haar scenografie in tegenstelling tot die van Ikram onaf maakt of toch alleszins dat gevoel oplevert, maar ook omdat het allemaal wat meer ingehouden, en ingetogen is. Katelijne kan pas na de pauze om half tien het podium op en brengt dan Klara bij wijze van spreken in je oor terwijl Ikram dat daarvoor met Studio Brussel deed. Het verschil is, dat wij zelden om half tien Klara opzetten om ons wakker te houden. In de Bourla zien we dan ook behoorlijk wat mensen schuifelen tijdens Tiresias, ongemakkelijk worden, ja zelfs knikkebollen. Zou het niet beter zijn om net als op de affiches die in het straatbeeld hangen, de twee van plaats te veranderen en te openen met Tiresias? Of het tweeluik gewoon niet langer als tweeluik te presenteren maar als aparte voorstellingen van iets meer dan een uur? Misschien komen dan beide beter tot hun recht. Maar dan nog blijf je bij Tiresias met het gevoel zitten dat het allemaal wat meer en gevarieerder zoals bij Antigone in Molenbeek mocht zijn op scenisch vlak ...

< Bert Hertogs >

Credits:

Antigone in Molenbeek

regie Guy Cassiers

met Ikram Aoulad

tekst Stefan Hertmans. Antigone in Molenbeek is een uitgave van De Bezige Bij

Tiresias

regie Guy Cassiers

met Katelijne Damen

tekst naar Tiresias van Kae Tempest

vertaling Gaea Schoeters, Johanna Pas

muziek Dmitri Sjostakovitsj

muziekuitvoering Danel Quartet: Marc Danel, Vlad Bodanas, Yovan Markovitch, Gilles Millet

dramaturgie Erwin Jans

vormgeving Charlotte Bouckaert

lichtontwerp Fabiana Piccioli, Sander Loonen

video-opname orkest Roel Snellebrand

videomontage Frederik Jassogne, Bram Delafonteyne

productie Toneelhuis

coproductie Danel Quartet

met de steun van Casa Kafka Pictures - Casa Kafka Pictures Tax Shelter empowered by Belfius, Tax Shelter maatregel van de Belgische Federale overheid